བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཀྱི་ནུས་པ།

        བོད་རིག་མི་དམངས་ཀྱིས་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་མང་པོའི་རིང་གི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ལག་ལེན་ཁྲོད་དུ་ལོ་རྒྱུས་ཡུན་རིང་བ་དང་།ཁྱད་ཆོས་གསལ་བ།ནང་དོན་འཐུས་ཚང་།རྣམ་མང་འོད་འབར་བའི་རིག་གནས་གསར་སྐྲུན་བྱས་ཤིང་།དེའི་ནང་དུ་སྐད་དང་ཡི་གེ ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གསུང་རབ།ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ།གཏན་ཚིགས་རིག་པ།གནམ་དཔྱད་དང་སྐར་རྩིས་རིག་པ།རིག་གནས་སློབ་གསོ།གསོ་རིག་འཕྲོད་བསྟེན།མཚན་ཉིད་རིག་པ།རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ།མི་ཆོས་ཀུན་སྤྱོད་སོགས་འདུས་ཡོད།འདི་རྣམས་བརྗོད་བྱའི་སྒོ་ནས་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་གྱི་དབྱེ་ཚུལ་ལ་བལྟས་ན།སྙན་ངག་དང་མངོན་བརྗོད།ཟློས་གར་དང་སྐར་རྩིས།སྡེབ་སྦྱོར་བཅས་རིག་གནས་ཆུང་བ་ལྔར་དབྱེའོ།འདི་དག་ནི་བོད་མི་རིགས་ཀྱི་བསམ་པའི་ལོངས་སྤྱོད་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་གཙོ་བོ་ཡིན་པ་མ་ཟད།འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཤུལ་བཞག་རིག་གནས་ཀྱི་རྒྱུ་ནོར་རྩ་ཆེན་ཞིག་ཀྱང་ཡིན་ནོ།དེ་བས་ང་ཚོས་དུས་ནམ་ཡིན་རུང་བློ་བརྟན་འགྱུར་མེད་ཀྱིས་རིན་ཐང་བྲལ་བའི་རྒྱུ་ནོར་འདི་དག་རྒྱུན་འཛིན་དང་གཅིག་གི་དུས་རབས་གསར་པ་དང་དེང་རབས་ཅན་དུ་སླེབས་པར་འདོད་ན།རང་འགུལ་གྱིས་མི་རིགས་དང་ས་ཁུལ་རང་གི་གནས་ཚུལ་དངོས་དང་བསྟུན་ནས་གང་མྱུར་སྒོ་ནས་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་དང་དེང་རབས་ཅན་གཉིས་ཟུང་འབྲེལ་དང་རྣམ་པ་བསྒྱུར་རྒྱུ་ནི་མི་རིགས་ཤིག་དུས་རབས་ཀྱི་རླབས་རྒྱུན་གྱི་རྗེས་ཟིན་ཅིང་།ཡང་ན་འཛམ་གླིང་སྔོན་ཐོན་མི་རིགས་ཀྱི་གྲལ་དུ་ཚུད་ཐུབ་པའི་གནད་དོན་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ཏེ།ཨའོ་གླིང་ནུབ（西欧）དང་འཇར་པན（日本）སིང་ཀ་ཕོར（新加坡）རྣམས་ཀྱིས་ཐབས་ལམ་འདི་སྤྱད་དེ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་སྙིང་ལྡན་པའི་འཕེལ་རྒྱས་བྱུང་མྱོང་བའོ།སྐབས་སུ་བབས་པར་ཁོ་བོས་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཀྱིས་དུས་རབས་གསར་པའི་ནང་ཐོན་པའི་ནུས་པ་དང་འཕེལ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཐད་ལྟ་ཚུལ་ཁ་ཤས་རྣམ་པ་ཚོ་ལ་དཔྱད་གཞིར་འབུལ་རྒྱུ་ཡིན།
བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས།
        དང་པོ།བོད་མི་རིགས་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་དང་ཁྱད་ཆོས།
        བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ནི་བོན་ཆོས་རིག་གནས་རྨང་གཞི་དང་རྩ་བ་བྱས་པའི་སྟེང་།ཕྱི་ནས་འོངས་པའི་སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་ཀྱིས་ཁ་སྐོང་དང་ཕུན་སུམ་ཇེ་ཚོགས་སུ་བཏང་བར་མ་ཟད།སྣེ་ཁྲིད་ཀྱི་ནུས་པ་བཏོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་རིང་ཞིང་རྣམ་པ་མང་བ།ནང་དོན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་ཤིང་ཁྱད་ཆོས་མངོན་པར་གསལ་བའི་གངས་ལྗོངས་རིག་གནས་དེར་ཟེར།འདིའི་འཕེལ་རྒྱས་ནི་ཆེས་གནའ་རབས་དང་གནའ་རབས།ཉེ་རབས་དང་དེང་རབས་བཅས་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་རིམ་པ་བརྒྱུད་ཅིང་།དེ་ནི་ཤེས་རིག་དང་བླུན་རྨོངས།རང་གསོས་དང་ཕྱི་ཡོང་།འཕེལ་རྒྱས་དང་མཁྲེགས་འཛིན།སྒོ་འབྱེད་དང་བཀག་སྡོམ།ཡར་རྒྱས་དང་རྙིང་ཞེན།སྔོན་ཐོན་དང་རྗེས་ལུས།འཕེལ་བ་དང་སོར་གནས།བསྡུ་ལེན་དང་ཕྱིར་འབུད།རྒྱུན་འཛིན་དང་ཕོག་ཐུག  ཉམས་པ་གསོ་བ་སོགས་ཀྱི་འཐབ་རྩོད་ཁྲོད་བྱུང་བ་ཡིན།མདོར་ན།བོད་རིགས་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ལ་འགྲོ་བ་མིའི་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱི་ཐུན་མོང་རང་བཞིན་ལྡན་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཡོད་པ་ཕུད་ཁར།དེ་ལ་ཐུན་མིན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་ཏེ།མི་རིགས་དང་།ས་ཁུལ།སྣ་མང་།བརྟན་བརླིང་།ཕྱིར་འབུད།སྤྱི་ཚོགས།རྒྱལ་སྤྱི་བཅས་ཀྱི་རང་བཞིན་ལྡན།དེ་བས་ང་ཚོས་བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཀྱི་ནང་རྐྱེན་ཆོས་ཉིད་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་སྐབས་ངེས་པར་དུ་གོང་བསྟན་ཐུན་མིན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་བརྒྱད་ལ་ཡིག་འཇོག་ཟབ་མོ་བྱ་དགོས།
        གཉིས་པ།བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་དང་ཆོས་ལུགས་བར་གྱི་འབྲེལ་བ།
        ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་ནི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གནས་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་གཙོ་བོ་ཞིག་ཡིན་ལ།ཆོས་ལུགས་རིག་གནས་མ་ཤེས་ན་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་རྟོགས་མི་ཐུབ་ཅེས་བཤད་ཆོག དེའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་བོན་ཆོས་དང་ནང་བསྟན་གཉིས་ཕལ་ཆེར་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བའི་ཕྱོགས་སོ་སོར་མ་ཁྱབ་པ་མེད།དེས་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་ཆབ་སྲིད་དང་།དཔལ་འབྱོར།རིག་གནས།སློབ་གསོ།ཕྱི་འབྲེལ།རྩོམ་རིག སྒྱུ་རྩལ་དང་མི་ཆོས་ཀུན་སྤྱོད།སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སེམས་ཁམས།བསམ་གཞིགས་བྱེད་སྟངས།རིན་ཐང་ལྟ་ཚུལ་སོགས་ཀྱི་ཕྱོགས་ལ་ཐག་གཅོད་རང་བཞིན་གྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་ཡོད་པའི་རྐྱེན་གྱིས་སོ།ཆོས་ལུགས་ཀྱི་གསུངས་རབ་མང་པོའི་ནང་དུ་ལོ་རྒྱུས་དང་རྩོམ་རིག མཚན་ཉིད་རིག་པ།གནམ་དཔྱད།སྐར་རྩིས།གསོ་རིག ཨར་ལས།བཟོ་རྩལ།བརྐོས་འབུར།རི་མོ།འཁྲབ་གཞུང་སོགས་ཀྱི་ནང་དོན་འདུས་ཡོད། མི་ལ་ལའི་བསམ་པར།ཆོས་ལུགས་དང་ཚན་རིག་གཉིས་མེད་དང་ཆུ་འཕྲད་པ་ལྟར་ལྷམ་སྐྱེས་ཀྱི་དགྲ་ཟླར་བཟུང་ནས་དེ་གཉིས་བར་ལ་འདུམ་ཐབས་མེད་པའི་འགལ་བ་གནས་ཡོད་པར་འདོད་མོད།འོན་ཀྱང་དོན་དངོས་ཐོག་དེ་གཉིས་བར་ལ་འབྲེལ་བ་ངེས་ཅན་ཞིག་ཡོད་དེ།འདིར་མཚོན་དཔེ་ལྔ་ཙམ་བཀོད་པ་ལས།
        གཅིག གནའ་དེང་ཕྱི་ནང་གི་ཆོས་ལུགས་པ་མི་ཉུང་བ་ཞིག་གིས་ཚན་རྩལ་ཕྱོགས་ལ་བྱས་རྗེས་ཆེན་པོ་བཞག་ཡོད་དེ།དཔེར་ན།ཀོ་པེ་ཉི（哥白尼）དང་།ཅ་ལི་ལེ（伽利略）ཧྭ་ཤང་ཡི་ཤིན（一行和尚）ཀླུ་སྒྲུབ།རྟ་དབྱངས།སྟོན་པ་གཤེན་རབ་མི་བོ་ཆེ།སློབ་དཔོན་པདྨ་འབྱུང་གནས།གཡུ་ཐོག་ཡོན་ཏན་མགོན་པོ།ལོ་ཆེན་རིན་ཆེན་བཟང་པོ།རྔོག་བློ་ལྡན་ཤེས་རབ།འབྲོམ་སྟོན་པ་རྒྱལ་བའི་འབྱུང་གནས།བུ་སྟོན་རིན་ཆེན་གྲུབ།ས་སྐྱ་ཀུན་རྒྱལ་མཚན།ཙོང་ཁ་པ་བློ་བཟང་གྲགས་པ།རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ངག་དབང་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ།སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ།སུམ་པ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར།སི་ཏུ་པཎ་ཆེན།ཤ་རྫ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན།ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོ།འཇུ་མི་ཕམ་རྣམ་རྒྱལ་རྒྱ་མཚོ།འཇམ་དབྱངས་མཁྱེན་བརྩེའི་དབང་པོ་སོགས་སོ། 
        གཉིས།ཆོས་ལུགས་མི་སྣས་ཆོས་གཞུང་བསྒྱུར་བ་དང་ཆབས་ཅིག་ཏུ།གསོ་རིག་དང་སྐར་རྩིས།བཟོ་རྩལ།མཛེས་རྩལ།རྩོམ་རིག་སྒྱུ་རྩལ་སོགས་ཀྱི་བརྩམས་ཆོས་འབོར་ཆེན་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་བས།བོད་ཀྱི་ཚན་རྩལ་དར་རྒྱས་གཏོང་བ་ལ་སྐུལ་འདེད་ཆེན་པོ་ཐེབས་སོ།
        གསུམ།བོད་ཀྱི་ཚན་རྩལ་སྐོར་གྱི་རྩོམ་རྙིང་པ་ཡོད་ཚད་ཕལ་ཆེར་བཙུན་པ་དགེ་བཤེས་སོགས་ཆོས་ལུགས་མི་སྣས་བརྩམས་པ་ཁོ་ན་ཡིན་ལ།དེ་ཚོས་བོད་ཀྱི་ཚན་རྩལ་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་བ་ལའང་བྱས་རྗེས་མི་དམན་པ་བཞག་ཡོད།
        བཞི།བོན་པོའི་ཆོས་གཞུང་ཁྲོད་ཀྱི་དངོས་པོའི་གཟུགས་ཉིད་སྨྲ་བའི་བསམ་བློ་དང་ཕྱོགས་གཉིས་འགལ་ཟླ་གཅིག་འདུས་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ལྟ་ཚུལ།ནང་བསྟན་ཆོས་གཞུང་ཁྲོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཆེ་ཆུང་བཅུ་སོགས་ཚན་རྩལ་གྱི་གྲུབ་འབྲས་ཡིན་པ་ལས་དེར་རྨོངས་དད་དང་ལྐོག་གྱུར་གྱི་ནང་དོན་ཅི་ཡང་མི་ལྡན་ནོ།དེ་བཞིན་དུ་ཚན་རྩལ་གྱི་བརྩམས་ཆོས་ཡོད་ཚད་ཀྱང་ཆོས་གཞུང་དང་མཚུངས་པར་དགོན་པ་དང་ཆོས་ལུགས་མི་སྣས་པར་སྐྲུན་འགྲེམ་སྤེལ་བྱས་པ་ཕལ་ཆེར་ད་བར་སྤྱིའམ་སྒེར་གྱིས་སྤར་ཁང་ངམ་དཔེ་མཛོད་ཁང་དུ་ཉར་ཚགས་བྱས་ཡོད།