བྱ་མགྲིན་སྔོན་ཟླ་བའི་རྟོགས་བརྗོད་ཀྱི་མི་སྣའི་སྣང་བརྙན་དང་རྩོམ་སྟངས་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ།

བཞི་བ། རྩོམ་སྟངས་སྒྱུ་རྩལ་སྐོར་གྱི་ཁྱད་ཆོས།
1 ལུས་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ།
      《བྱ་ཟླ》ནི་རྩོམ་པ་པོས་རྒྱ་གར་ཡུལ་དུ་བྱུང་བའི་གཏམ་རྒྱུད་ལ་གཞི་བྱས་ཏེ་སྔར་གྱི་དོན་བརྗོད་རང་བཞིན་ལྡན་པའི་རྩོམ་གྱི་སྙིང་བཅུད་བླངས་པ་དང་། དྲང་བརྗོད་ཀྱི་རྣམ་པ་ཅན་དུ་བྱས་ནས་རྩོམ་ལུས་བཅད་ལྷུག་སྤེལ་མའི་རྩོམ་སྲོལ་གྱི་རྒྱུན་བསྐྱངས་ཐོག  སྒྲུང་གི་བྱུང་རིམ་མམ་གཞུང་རྣམས་ཚིག་ལྷུག་གིས་བརྗོད་པ་དང་། མི་སྣའི་དབར་གྱི་གཏམ་གླེང་ཉུང་ཤས་ཤིག་མ་གཏོགས་ཚང་མ་ཚིགས་བཅད་ཡིན། ཚིག་བཅད་ནི་མི་སྣའི་ཁ་བརྡ་འམ་གླུ་དང་། ལྷུག་པ་ནི་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་བྱུང་རིམ་དང་ཡང་ན་ཡུལ་ལྗོངས་ཀྱི་བཀོད་འབྲི་དེ་མིན་རྟོགས་བརྗོད་ཁྲོད་ཀྱི་མི་སྣའི་བྱད་གཟུགས་ཞིབ་འབྲིའི་ཆ་ཡིན། བྱད་གཟུགས་ཞིབ་འབྲིར་ཡང་བློན་ཡེ་ཤེས་འཛིན་གྱི་བཅོམ་ལྡན་འདས་གསང་བའི་བདག་པོའི་སྐུར་མཇལ་སྐབས་བྱད་གཟུགས་ཅིག་འདི་ལྟར་བྲིས་ཡོད་སྟེ། དཔེར་ན། རིན་པོ་ཆེའི་ཁྲི་ལ་དར་གཟབ་འབོལ་བརྩེགས་ཀྱི་སྟེང་དུ་རྒྱལ་པོ་ཤིན་ཏུ་བགྲེས་ཉམས་ཅན། ཨོག་ཚོམ་དཀར་བོ་སྐེད་པའི་བར་དུ་སླེབས་པ། སྐུ་སྦོམ་ལ་ཤ་རྒྱས་ཤིང་བརྗིད་ཆགས་པ། རལ་བ་དཀར་པོའི་ཐོར་ཅོག་ལ་རིན་པོ་ཆེའི་རྒྱན་གྱིས་བྱས་པ་ལྟ་བུ། དེ་མིན་བླ་མ་དྲི་མེད་དཔལ་ལྡན་རྒན་པོའི་གཟུགས་སུ་སྤྲུལ་བའི་བྱད་གཟུགས་དཔེར་ན། མགོ་སྐྱེས་གནག་པ་དཀར་བོར་གྱུར། བཞིན་གཉེར་མས་བཟུང་བ་ལྟ་བུ། གཞན་ཡང་རྣལ་འབྱོར་བའི་བྱད་གཟུགས་ཞིབ་འབྲི། བགྲེས་པོ་སྐྲ་དང་སྨྲ་ར་རིང་ཞིང་དཀར་བ་ལུས་རིད་པ་སྤྲུལ་སྒྱུར་སྣ་ཚོགས་ཤེས་པ་ཞིག་སྣང་ཞེས་བྲིས་པ་ལྟ་བུ། དེ་མིན་རྟོགས་བརྗོད་འདིའི་མི་སྣ་གཙོ་བོ་རྒྱལ་བུ་ཆོས་ཀྱི་དགའ་བའམ་བྱ་མགྲིན་སྔོན་ཟླ་བ་ཕོ་བྲང་གི་ཡང་སྟེང་དུ་བྱའི་ལུས་སུ་སྤྲུལ་བ་དང་དེའི་བྱད་གཟུགས་རྒྱལ་བོའི་བླ་ཤིང་གི་རྩེ་ནས་གསེར་གྱི་མདོག་ཅན་གྱི་བྱ་མགོ་བོ་གཡུ་ལྟ་བུ་རྐང་བ་བྱུ་རུ་ཅན། སྙན་འགྱུར་གྲེ་བའི་ལམ་ནས་མི་སྐད་སྨྲ་བ་ཞེས་པ་སོགས་ལྷུག་པའི་ལམ་ནས་རྟོགས་བརྗོད་ཀྱི་མི་སྣ་རྒྱལ་བོ་དང་བློན་པོ་བཙུན་མོ་དང་རྒྱལ་བུ་དགེ་ཕྱོགས་དང་སྡིག་ཕྱོགས་སོགས་ཀྱི་གཙོས་པའི་མི་སྣའི་བྱད་གཟུགས་ཞིབ་འབྲི་བྱས་ཡོད། ཕྱོགས་གཞན་ཞིག་ནས་རྟོགས་བརྗོད་འདིའི་རྩོམ་ལུས་ལྷུག་པའི་ཞིབ་འབྲི་གཙོ་ཁག་ཆེ་བ་དེ་ཁོར་ཡུག་ཞིབ་འབྲིའི་སྟེང་ན་ཡོད་སྟེ། ཁོར་ཡུག་ལས་རྒྱལ་བོའི་ཕོ་བྲང་གི་ཕྱི་ནང་དང་སྐྱེས་མོས་ཚལ་གྱི་བཀོད་པ་བྲིས་པ་དེ་སྲིད་ཀྱི་བྱ་བ་དང་འཇིག་རྟེན་པའི་འཁོར་བའི་ལས་གཉེར་ཏེ་བྱུང་བའི་འགལ་འདུ་སོགས་མི་སྣའི་སེམས་ཁམས་དང་དགའ་སྐྱོ་ཆགས་སྡང་གི་ཚོར་འདུ་དང་བསྟུན་ནས་བྲིས་ཡོད། ཆོས་ཀྱི་རྟོགས་པ་ཐོབ་ཅིང་འཁོར་བ་བློས་གཏོང་ནས་ཐར་བའི་ཕན་ཡོན་དང་དམ་ཆོས་སྒྲུབ་སྦྱོང་བརྩོན་ལེན་བྱེད་པ་དེ་ནགས་ཚལ་དང་བྲག་ཕུག། དུད་ཁྲོད་དང་རི་ཁྲོད། ཆུ་བོའི་ཕ་རོལ་ཚུར་རོལ་དུ་འཕོ་བ་གྲོང་འཇུག་བྱས་ཚུལ་སོགས་ཧ་ཅང་དབེན་པའི་གནས་དེ་བདམས་ནས་ནགས་ཚལ་དུ་གཅན་གཟན་དང་རི་དྭགས། ཤིང་ཏོག་དང་མེ་ཏོག།རླུང་བུ་དང་ཤིང་སྡོང་གི་རིགས་སྣ་ཚོགས་པ་སོགས་ཡུལ་བརྙན་མང་པོ་ཞིག་འཕྲོ་རིམ་འཕྲོར་བསྟར་ཞིང་། ཡུལ་བརྙན་དེ་དག་གིས་ནང་ཆོས་ཀྱི་བསམ་བློ་ཆེ་ཆེར་དྲིལ་སྒྲོག་བྱས་ཡོད། གཞན་བླ་མ་དྲི་མེད་དཔལ་ལྡན་གྱི་བཞུགས་གནས། དུར་ཁྲོད་རོལ་རྔམ་པ་རྡོ་རྗེའི་ཕུགས་པ་སོགས་ཀྱི་ཁོར་ཡུག་ཞིབ་འབྲི་བྱས་ཡོད་པ་དང་བཅད་པ་ལྷུག་པ་ལས་མང་བས་རྩོམ་གྱི་གྲུབ་ཆ་ཁ་བརྡས་ཟིན་པ་རྟོགས་སླ། དེར་མ་ཟད་ཁ་བརྡ་དེ་དག་རྩོམ་རང་གི་བསམ་བློའི་བསྟན་དོན་དང་ཐད་ཀར་འབྲེལ་བ་ཅན་ཡིན་པས་རྩོམ་གྱི་བསམ་བློ་མི་སྣའི་ཁ་བརྡས་མཚོན་པ་རེད། སྒྱུ་རྩལ་གྱི་རྣམ་པའི་སྟེང་ནས་གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་གྱི་ཚིགས་བཅད་སྙན་ངག་ལ་སློབ་སྦྱོང་དང་མིག་དཔེར་བཟུང་ནས་གསར་རྩོམ་བྱེད་པ་དང་། ཚིག་སྦྱོར་བྱེད་སྟངས་གནའ་བོའི་རྒྱ་གར་གྱི་མངོན་བརྗོད་དང་ཚིག་རྒྱན་རིག་པའི་གཞུང་ལ་སློབ་སྦྱོང་ཚད་མར་འཛིན་པ། སྒྱུ་རྩལ་གྱི་རྣམ་པ་ནས་གསར་རྩོམ་གྱི་ཐབས་ཤེས（རྩོམ་ལུས་དང་བརྗོད་བྱ། ཚིག་རྒྱན་སོགས་ནས）ལ་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་མཐོར་འདེགས་ཚད་ལྡན་དུ་འཕེལ་བས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གསར་རྩོམ་གྱི་ལག་ལེན་དང་རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་རིམ་བཞིན་རང་རྟོགས་དང་འཐུས་ཚབ་ཅན་དུ་གྱུར། བརྗོད་བྱའི་ནང་དོན་རྣམས་རྗེས་དཔག་གི་རིགས་པར་ངེས་པ་དང་སྒྱུ་རྩལ་སྣང་བརྙན་ཡང་གཏན་ཆགས་ཀྱི་རྣམ་པར་གྲུབ་པ། ནང་བསྟན་གྱི་བསམ་བློ་དང་ཀུན་སྤྱོད་ཀྱི་འདུ་ཤེས་བརྗོད་བྱའི་སྙིང་བོར་གྱུར་བས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གི་ཁྱད་ཆོས་འབུར་དུ་ཐོན་ཞིང་སྐད་ཆའི་སྦྱོར་བ་ལ་ཚིག་རྒྱན་རིག་པའི་རྣམ་པ་མཐོ་ཤོས་སུ་སླེབས་འདུག
2  ཚིག་གི་སྒྱུ་རྩལ།
    རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་གང་ཡིན་རུང་བརྗོད་བྱའི་དོན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་ཡོད་པ་ཙམ་གྱིས་མི་ཆོག་པར་དོན་དེ་ཀློག་པ་པོའི་རྒྱུད་ལ་སྦྱོར་ཆེད་ཚིག་སྦྱོར་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་ངེས་པར་མཁོ་བས་དེ་གཉིས་གཅིག་ལ་གཅིག་རྟེན་ཡིན་པ་གལ་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེ་བ་ཡིན། རྟོགས་བརྗོད་འདིར་མཚོན་ན་ཡང་ཚིག་སྦྱོར་སྟངས་ཀྱི་ཆ་ནས་བཅད་ལྷུག་སྤེལ་མ་ཟུང་དུ་སྦྲེལ་བ་ཅན་ཡིན་ལ་ཚིག་གི་སྒྱུ་རྩལ་ནི་དོན་དམ་པར་སྙན་ངག་གི་རྒྱན་གྱི་སྤྲས་སྟངས་དང་དཔེ་འཇོག་གཟུགས་འགོད་ཀྱི་ཐུན་མིན་ཁྱད་ཆོས་ཆ་ནས་རྟོགས་དཔྱོད་བྱེད་དགོས་པས་བསྡུས་བརྗོད་དང་རབ་བཏགས། འཁྱོག་བརྗོད་དང་དཔེ་གཟུགས་རྒྱན་སོགས་ནི་རྟོགས་བརྗོད་འདིའི་རྩོམ་སྟངས་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལས་ཚིག་གི་སྒྱུ་རྩལ་ཐད་བཀོལ་བ་ཅུང་མང་བས་དཔེར་ན། བྱ་དང་རི་བོང་གླང་པོ་ཆེ་ལ་སོགས་འདབ་ཆགས་དང་རི་དྭགས་ཀྱི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པའི་སྲོག་ཆགས་རྣམས་ཀྱིས་མི་སྐད་བརྒྱབ་ནས་ཆོས་གསུངས་པ་དང་སྨོན་ལམ་རྒྱག་པ གཞན་ཡང་དཔེ་གཟུགས་རྒྱན་གྱི་ཆ་མང་དུ་མཐོང་སྟེ། དཔེར་ན། འཁོར་བ་སྲིན་མོའི་གླིང་དུ་འཁྱེར། བདེ་འགྲོ་དགའ་མགུར་སྤྱད་པའི་མཐར། ངན་འགྲོའི་ལྕགས་ཁང་ནང་བཅུག་སྟེ། སྡུག་བསྔལ་སྲིན་མོའི་ཟས་སུ་བྱེད་ལྟ་བུ་དང་གཞན་གཟུར་གནས་སྐྱེས་བུ་ཉིན་གྱི་སྐར་མ་ལྟར། དཀོན་ཞིང་གཡོ་ཅན་མཚན་སྐར་ལྟར་མང་བའི། སྙིགས་དུས་སྐྱེ་བོའི་ངང་ཚུལ་མཐོང་ནས་སྨྲས་ཞེས་པ་སོགས་རྒྱན་གྱིས་བརྒྱན་པ་ནི་དོན་དུ་དཔེ་ཡི་མཆོར་གོས་སྣ་ཚོགས་ལ་བརྟེན་ནས་དོན་བརྗོད་བྱའི་མཛེས་མ་ཉིད་རྗོད་བྱེད་ཚིག་གམ་དཔེ་ཡི་ལམ་ནས་མངོན་པའི་སྒྱུ་རྩལ་མཚོན་ཐབས་དེ་ལ་བྱ། སྙན་ངག《མེ་ལོང་མ》ལས“སྙན་ངག་མཛེས་པར་བྱེད་པ་ཡི། ཆོས་རྣམས་རྒྱན་ཞེས་རབ་ཏུ་བརྗོད།”[9]ཞེས་པ་ནང་བཞིན་སྙན་ངག་མཛེས་པར་བྱེད་པའི་རྒྱུ་ནི་ཚིག་གི་སྒྱུ་རྩལ་ཡིན་ཏེ་ཕྱི་དར་རྩོམ་རིག་མང་ཆེ་བ་ཞིག་ནི་རྒྱ་གར་རྩོམ་གཤིས་དང་ཚིག་རྒྱན་གྱི་མཛེས་པས་ལེགས་པར་སྤྲས་ཡོད། རྟོགས་བརྗོད་འདི་ལ་ཚིགས་བཅད་ལྷུག་གང་ཡིན་ཡང་གོ་དཀའི་བརྡ་རྙིང་དང་མངོན་བརྗོད་སོགས་ཀྱི་ཚིག་རྒྱན་མཛེས་པས་ཆེ་ཆེར་མ་བཅིངས་པར་རིག་གནས་ཀྱི་ཆུ་ཚད་དམན་པའི་སྐྱེ་བོ་རྣམས་ཀྱི་བློ་ཁ་དང་ཤིན་ཏུ་འཚམས་པར་བྱས་ཡོད་པས་དེ་དག་བལྟ་ཀློག་བྱེད་མཁན་མང་ལ་རྩོམ་རིག་གིས་སྤྱི་ཚོགས་ལ་ཐོན་པའི་ནུས་པ་རྒྱ་ཆེ་བར་བྱས་ཡོད། སྤྱིར་རྩོམ་རིག་ནི་རྗོད་བྱེད་ཚིག་གི་སྒྱུ་རྩལ་ཞིག་ཡིན་རྐྱེན་སྐད་ཆ་ནི་རྩོམ་རིག་གི་རྩ་བའི་གྲུབ་ཆ་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། ཀོར་ཨེར་ཅི་ཡིས“རྩོམ་རིག་གི་ཐོག་མའི་རྒྱུ་ཆ་ནི་སྐད་ཆ་ཡིན།”[10]ཞེས་པ་ནང་བཞིན་རྩོམ་པ་པོས་རྩོམ་ཡིག་གི་ནང་ཁ་སྐད་མང་ཙམ་བེད་སྤྱོད་བྱས་ཡོད་པས་ཡིག་ངོ་ཆོད་པའི་ལྟ་མཁན་སུ་ཡིན་ཡང་དོན་བདེ་བླགས་ངང་རྟོགས་ཐུབ་པའི་དགེ་མཚན་ལྡན་པ།  སྤྱིར་ཤེས་ཡོན་ཅན་གྱིས་བྲིས་པའི་རྩོམ་ཡིག་ཤེས་ཡོན་ཅན་དང་རང་གིས་མ་གཏོགས་ཤེས་མི་ཐུབ་པའི་རྩོམ་ཡིག་དེ་ཚོ་དང་གཏན་ནས་མི་འདྲ་བར་ཀློག་པ་པོ་རྒྱ་ཆེ་ཞིང་དེ་ལ་གཞིགས་པའི་ནུས་པའང་རྒྱ་ཆེ་ཙམ་ཐོན་ངེས།  རྗོད་བྱེད་ཚིག་སྦྱོར་རྒྱན་གྱིས་མ་བཅིངས་པར་གོ་བདེ་བའི་སྐད་ཆའི་ལམ་ནས་ཡིག་ཐོག་ཏུ་བཀོད་པའི་ཚིག་གི་སྒྱུ་རྩལ་མཚོན་ཐབས་དེ་ལས་རྩོམ་གྱི་གོ་བདེ་བའི་ཁྱད་ཆོས་འབུར་དུ་ཐོན་འདུག  གཞན་ཡང་བབས་ཆགས་ཀྱི་ཚིག་གི་སྒྱུ་རྩལ་དང་སྦྱོར་བ་ལ་བརྟེན་ནས་ཁོར་ཡུག་ཞིབ་འབྲི་དང་མི་སྣ་བཀོད་འབྲི་བྱས་པ་དོན་ལ་སྨིན་པ་དང་།  མི་སྣ་ཁག་གི་རང་གཤིས་གསོན་ཉམས་དོད་པོས་མཚོན་པར་བྱས་པ་བཅས་ལ་ཚིག་གི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་དང་ནུས་པ་འབུར་དུ་ཐོན་ཡོད།
3 རྟོག་པ་འཆར་ཡན་རིང་ལུགས་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ།
     རྟོག་པ་འཆར་ཡན་རིང་ལུགས་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ་ཁྱད་ཆོས་ནི་རྩོམ་པ་པོའི་རེ་འདོད་ལྟར་དངོས་ཡོད་འཚོ་བ་མཛེས་རྟོག་ཕུགས་བསམ་གྱི་གནས་སུ་བཀོད་པའི་སྒྱུ་རྩལ་མཚོན་ཐབས་ལ་ཟེར། ཨུ་རུ་སའི་རྩོམ་མཁན་ཀོར་ཁི་ཡིས“སྒྱུ་རྩལ་ནི་རྟོག་སྣང་གི་འཆར་སྒོ་ལ་བརྟེན་ནས་བསྐྲུན་པའོ”[11]ཞེས་གསལ་བོར་བསྟན་པ་ལྟར། རྟོག་འཆར་ནི་སྙན་ངག་གི་རྒྱ་མཚོར་འཇུག་པའི་གྲུ་གཟིངས་ལྟ་བུ་ཡིན། རྩོམ་པ་པོ་གྲགས་ཅན་ཀོར་ཅི་ནས “རླབས་ཆེ་བའི་སྒྱུ་རྩལ་མཁན་པོ་རྣམས་ཀྱིས་སྐུ་དངོས་སུ་དངོས་ཡོད་རིང་ལུགས་དང་འཆར་ཡན་རིང་ལུགས་གཉིས་ནམ་ཡང་ཟུང་དུ་སྦྲེལ་བ་ལས་ཁ་བྲལ་བྱ་ཐབས་མེད་པ་འདྲའོ” [12]ཞེས་པ་ནང་བཞིན་འདིར་རྗེ་སྟག་ཕུ་བས་མི་སྣ་གཙོ་བོ་རྒྱལ་བུ་ཆོས་གྱི་དགའ་བ་ནམ་ཡང་འཆི་བ་མེད་པ་ལྟ་བུའི་གཟུགས་འགོད་ཀྱི་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་འཚོ་བའི་ཕམ་ཉེས་དང་གོད་ཆགས་ཡོད་ཚད་རྒྱལ་ཁའི་རྩ་བ་རུ་བརྩིས་ཏེ་ཤུགས་ནས་དུས་སྐབས་ཤིག་གི་ལོ་རྒྱུས་གནས་བབས་དང་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བའི་གནས་ཚུལ་དེ་མཚོན་ཡོད། མཐོ་རིམ་དབང་སྒྱུར་བ་སྐོར་ཞིག་གིས་ཁྱོད་ཤི་ང་གསོན་གྱིས་སྲིད་དབང་འཕྲོག་རྩོད་བྱེད་ཅིང་ཉམས་རྒུད་དུ་འགྲོ་བཞིན་པའི་ཕོ་བྲང་ཞིག་གི་ཕྱི་ནང་གི་གནས་ཚུལ་མཚོན་ཡོད།  དཔལ་མགོན་འཕགས་པ་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱིས“མི་དགེ་བ་ལས་སྡུག་བསྔལ་ཀུན།། དེ་བཞིན་ངན་འགྲོ་ཐམས་ཅད་དོ།། དགེ་ལས་བདེ་འགྲོ་ཐམས་ཅད་དང་།། སྐྱེ་བ་ཀུན་དུ་བདེ་བ་དག།”[13]ཅེས་པ་ནང་བཞིན་དཀོན་མཆོག་གསུམ་ལ་སྐྱབས་སུ་སོང་ན་འབྲས་བུ་དགེ་བ་ནས་དགེ་བའི་ཕྱོགས་སུ་འགྲོ་བ་འཕོ་བ་གྲོང་འཇུག་གི་གདམས་པར་བརྟེན་ནས་རང་གི་རྣམ་ཤེས་ཕུང་བོ་གང་རུང་ལ་གྲོང་འཇུག་བྱེད་ཐུབ་པར་བསྟན་པ། བྱ་མགྲིན་སྔོན་ཟླ་བ་གཙོས་བྱ་རྣམས་སྨྲ་ཤེས་དོན་གོ་བའི་གཟུགས་སུ་བཀོད་པ་རི་དྭགས་དང་སྐྱེས་དངོས་མིའི་སྣང་བརྙན་དུ་བསྐྲུན་ཏེ་ཐད་ཀར་སྤྱི་ཚོགས་འཚོ་བའི་ནང་ནས་མཚོན་པར་བྱེད་ཡུལ་གཙོ་བོ་མི་སྣ་ལ་བསྟོད་བསྔགས་བྱེད་པའི་ནུས་པ་ཐོན་གྱི་ཡོད་པ་ཡིན། གཞན་ཡང་འདས་ཟིན་པའི་མི་སྣ་རྣམས་སླར་ཡང་མཇལ་ནས་དགྱེས་འཛོམས་འབྱུང་རྒྱུ་ཡོད་པ་སོགས་དངོས་ཡོད་འཚོ་བ་ལས་འདས་པའི་དོན་མང་པོ་ཞིག་ལ་སྒྲོ་བཏགས་སྒོས་རང་གི་བསམ་འདུན་མཚོན་པར་བྱས་ཡོད། སྤྱིར་རྟོག་པ་འཆར་ཡན་རིང་ལུགས་ཀྱི་འབྲི་ཐབས་འདི་ཉིད་ནི་རྟོག་འཆར་ཡངས་པོ་ལ་རབ་བཏགས་ཀྱི་འུད་ཆེ་བ། རྟོག་བཟོ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པར་གཟུགས་ཡ་མ་བརླ་སོགས་ཀྱི་མཚོན་ཐབས་སྣ་ཚོགས་སྤྱོད་དགོས་པ་རེད།  དེ་མིན་རྟོགས་བརྗོད་འདིའི་ཁྲོད་ཀྱི་བྱ་མགྲིན་སྔོན་ཟླ་བ་གཙོ་བྱས་བའི་བྱ་རྣམས་ཀྱིས་ཆོས་གསུང་བ་དང་སྨོན་ལམ་རྒྱག་པ། བླ་མ་དྲི་མེད་དཔལ་ལྡན་སྤྲུལ་བའི་གཟུགས་སྣ་ཚོགས་སུ་བྱས་ནས་ཆོས་གསུང་བ་དང་གདུལ་བྱ་དེ་དག་ལ་ལུང་བསྟན་ཐོབ་པར་མ་ཟད་གྲོང་འཇུག་གི་རྐྱེན་ལས་རྒྱལ་བུ་བྱ་ཁུ་བྱུག་གི་ལུས་སུ་ཞུགས་པ་སོགས་དངོས་ཡོད་འཚོ་བའི་ནང་ནམ་ཡང་འབྱུང་མི་སྲིད་ལ་མི་རྣམས་ཀྱི་བསམ་འདུན་བཟང་བོའམ་རེ་བའི་ཕུགས་བསམ་ཁྲོད་ཀྱི་བརྗོད་འདོད་པ་དེ་སྟོན་པར་བྱེད་པའི་ཆ་ནས་རྟོག་པ་འཆར་ཡན་རིང་ལུགས་ཀྱི་མཚོན་ཐབས་འདི་ལས་རྩོམ་པ་པོའི་བསམ་བློའི་བརྩེ་དུང་མངོན་གསལ་དུ་མཚོན་བཞིན་ཡོད་ལ་བྱ་མགྲིན་སྔོན་ཟླ་བ་གཙོ་བྱས་བའི་དགེ་ཕྱོགས་མི་སྣའི་ངོ་མཚར་རྨད་དུ་བྱུང་བའི་མཛད་པར་བསྟོད་བསྔགས་བྱས་ཡོད།

མཇུག་བསྡུ་བ།

     ཕྲན་གྱིས《བྱ་མགྲིན་སྔོན་ཟླ་བའི་རྟོགས་བརྗོད》ལ་དཔྱད་པ་གཏོང་བའི་དམིགས་ཡུལ་ནི་རྟོགས་བརྗོད་འདིའི་མི་སྣའི་སྣང་བརྙན་དང་རྩོམ་སྟངས་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཁྱད་ཆོས་ལས་དུས་རབས་ཤིག་གི་བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་ལུགས་གཉིས་ཀྱི་མཚོན་པའི་རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་རིག་གི་སྒྱུ་རྩལ་མཚོན་ཐབས་དང་དེ་ལས་མངོན་པའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་ལ་རྒྱུས་ལོན་བྱེད་པ་དང་ལྷག་པར་དུ་རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་རིག་གི་སྒྱུ་རྩལ་མཚོན་ཐབས་ལས（རབ་རྟོག འཁྱོག་བརྗོད། བསྡུས་བརྗོད།）སོགས་ཀྱིས་མཚོན་པའི་རྩོམ་རིག་འདིས་དུས་སྐབས་དེར་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་བར་སྐུལ་འདེད་ངེས་ཅན་གཏོང་བ་སོགས་ནི་བརྩམས་ཆོས་འདི་བརྒྱུད་ནས་ཤེས་རྟོགས་དང་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་དགོས་པའི་གནད་དོན་གཙོ་བོ་དེ་ཡིན། 《བྱ་མགྲིན་སྔོན་ཟླ་བའི་རྟོགས་བརྗོད》ནི་བོད་རང་གི་རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་རིག་ཕུལ་དུ་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་རྟོགས་བརྗོད་འདིའི་མི་སྣའི་སྣང་བརྙན་ནི་གཙོ་བོ་དྲང་ལྡོག་ཕྱོགས་གཉིས་ལས་དྲང་བ་དགེ་བའི་ཕྱོགས་དང་ལྡོག་པ་སྡིག་པའི་ཕྱོགས་མཚོན་གཏམ་རྒྱུད་ཀྱི་མི་སྣ་དང་སྒྱུ་རྩལ་མཚོན་ཐབས་ལས་སྤྱི་ཚོགས་ཤིག་གི་འཐབ་རྩོད་དང་ཟིང་འཁྲུག ཞེ་འཁོན་དང་འགལ་འདུ་དེ་རྟོགས་བརྗོད་རིང་མོ་འདིའི་བྱུང་རིམ་དང་སྦྱར་ནས་མཚོན་ཡོད་ལ། འདིར་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་བརྒྱུད་ནས་གྲུབ་འབྲས་ཤིག་ཐོབ་པ་ནི་རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་རིག་གི་ཁྱད་ཆོས་དང་མཚོན་ཚུལ་ལས་བྱ་མགྲིན་སྔོན་ཟླ་བའི་མི་སྣའི་སྣང་བརྙན་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་པ་བརྒྱུད་ནས་དགེ་ཕྱོགས་མི་སྣའི་ཞིབ་འབྲི་ལས་ཚེ་མི་རྟག་པ། དལ་འབྱོར་རྙེད་དཀའ་བ། བཤེས་གཉེན་བསྟེན་ཚུལ། ཐར་བའི་ཕན་ཡོན་བསྟན་པ། སྡིག་ཕྱོགས་མི་སྣའི་ཞིབ་འབྲི་ལས་ལས་རྒྱུ་འབྲས་དང་འཁོར་བའི་ཉེས་དམིགས་མཚོན་ཚུལ་རྟོགས་བརྗོད་ནང་དོན་གྱི་མི་སྣའི་གཏམ་ཁ་བརྡ་དང་རྣམ་འགྱུར། སྐད་ཆ་སོགས་བརྒྱུད་ནས་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་ཡོད་པས་རྟོགས་བརྗོད་འདིར་གསར་དུ་འཇུག་མཁན་རྣམས་ཀྱིས་དཔྱད་གཞིར་འཛིན་ཆོག དེ་མིན་རྟོགས་བརྗོད་འདིའི་རྩོམ་སྟངས་ལས་ཚིག་དང་ལུས་སོགས་ལས་རྟོགས་བརྗོད་འདི་ལྟར་རྩོམ་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་ལ་གཞི་བཅོལ་ནས་རྩོམ་སྟངས་སྒྱུ་རྩལ་ལས་རྟོགས་བརྗོད་འདིའི་བརྗོད་བྱ་མཚོན་པར་ནུས་པ་ཐོན་ཚུལ་སོགས་ལ་ཅུང་ཞིབ་ཚགས་སྒོས་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་ཡོད། རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་རིག་གི་རྩོམ་སྟངས་ཁྱད་ཆོས་ལས་རྩོམ་གྱི་བརྗོད་བྱར་དབྱེ་ཞིབ་དང་ཕྱིར་བལྟས་བྱས་ནས་དཔྱད་རྩོམ་སྤྱི་ལ་ཕྱོགས་སྡོམ་དང་དབྱེ་ཞིབ་བྱེད་པར་དཔྱད་གཞི་ཞིག་མཁོ་འདོན་བྱས་པ་ཡིན་པས་འདི་ལ་ནོར་སྐྱོན་དང་མི་འདང་ས་ཤིན་ཏུ་མང་བས་ཀུན་གྱིས་བསམ་འཆར་ལྷུག་པར་གནང་ཆོག དེ་དང་ཆབས་ཅིག་ཏུ་བོད་རང་གི་རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་རིག་འདི་ནི་དུས་རབས་རིམ་བརྒྱུད་དུ་དར་ཅིང་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་རྩོམ་གཤིས་ལེགས་པོའི་སྒྱུ་རྩལ་གྱི་ཚད་མཐོའི་རྣམ་པ་དེ་གཏན་དུ་གནས་པ་དང་། བོད་ཀྱི་རྟོགས་བརྗོད་རྩོམ་རིག་གི་དཔྱད་ཞིབ་སྔར་མེད་གོང་འཕེལ་དང་སྒྱུ་རྩལ་རིན་ཐང་དུས་རྟག་ཏུ་གནས་པར་གྱུར་ཅིག་གུ དགེའོ།།
མཆན།
[1] [11]  རྡོ་རྗེ་རིན་ཆེན། 《རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་གནད་བསྡུས》 [M]མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1998ལོའི་ཟླ10བར་པར་དུ་བཏབ།  ཤ 399  ཤ 359
[2] [5] [6] [7]《ས་སྐྱ་ལེགས་བཤད་ཀྱི་འགྲེལ་བ་གསར་བའི་དགའ་སྟོན་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ།》[M]བསོད་རྣམས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་འགྲེལ།  བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  ཤ209   ཤ201   ཤ196  ཤ 297
[3] [4] 《སྐྱེ་བོ་གསོ་ཐིགས》 [M] སློབ་དཔོན་ཀླུ་སྒྲུབ་ཀྱིས་བརྩམས།  མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2006ལོའི་ཟླ་7པར་པར་གཞི་དང་བོ་བསྒྲིགས།  ཤ18 ཤ 29
[8]《རྒྱལ་བོ་ལུགས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས།》 [M]མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2006ལོའི་ཟླ་བཞི་བར་པར་གཞི་དང་བོ་བསྒྲིགས། ཤ99
[9]《མེ་ལོང་མ》 [M]སློབ་དཔོན་དབྱུག་པ་ཅན་གྱིས་བརྩམས།   1957ལོར་མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་པར་དུ་སྐྲུུན། ཤ 326
[13]《སངས་རྒྱས་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་སྤྱི་དོན་གསར་དཔྱད་བློ་གསལ་བློ་གསལ་འཇུག་ངོགས་ཞེས་བྱ་བ་བཞུགས་སོ།》[M]ཁུ་བྱུག་གིས་བརྩམས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2010ལོའི་ཟླ12པར་པེ་ཅིན་དུ་པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ།  ཤ 38
[10] [12]《ཨུ་རུ་སུའི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས།》[M]（རྒྱ་ཡིག）P﹒70
ཟུར་ལྟའི་དཔྱད་གཞི།
1 དཔའ་རྩེ་དང་ལྷ་རྒྱལ་ཚེ་རིང་གིས་སྒྲིག་པའི《བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་བྱུང་འཕེལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་ཁྱད་ཆོས》 1999ལོའི་ཟླ་2ལ། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ནས་པར་དུ་བསྐྲུན།
2 རེབ་གོང་བ་དགེ་འདུན་རབ་གསལ་གྱི《བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གི་བྱུང་བ་བརྗོད་པ་རབ་གསལ་མེ་ལོང》 2003ལོའི་ཟླ་9བར་ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ནས་པར་དུ་བསྐྲུན།
3 རྒྱ་ཡེ་བཀྲ་བྷོས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས་བའི《བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས་སྐལ་བཟང་མིག་སྒྲོན》  སྟོད་སྨད་གཉིས། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2002ལོའི་ཟླ་3པའི་བར་ཐེངས་དང་པོ།
4 《བོད་ཀྱི་བརྩམས་སྒྲུང་གསར་བའི་གནས་སྟངས་དང་དེའི་དགག་སྒྲུབ》 བྷོ་ཧྲི་ཞིབ་འཇུག་སློབ་མའི་དཔྱད་རྩོམ། བདུད་ལྷ་རྒྱལ
5 《རྩོམ་རིག་རྣམ་བཤད།》 སྟོབས་རྒྱལ་གྱིས་བརྩམས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
6 《རྩོམ་རིག་གི་རྩོམ་ལུས་རྣམ་བཞག》 ལྷག་པ་ཚེ་རིང་། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཀུན་དགའི《བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གཞུང་ལུགས་སྐོར་གྱི་རྣམ་བཤད》 བོད་ལྗོངས་མི་དམང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་ནས། 1999ལོའི་ཟླ1ལ།
7 《བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས》 བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
8 《རྩོམ་རིག་བརྩམས་ཆོས་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། བྱམས་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་དང་ལྷག་པ་ཚེ་རིང་གིས་བསྒྲིགས།
9 《བོད་རྒྱ་རྩོམ་རིག་གཤིབ་བསྡུར་དཔྱད་བརྗོད》 ཁྲི་བསམ་གཏན་གྱི་བརྩམས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
10 མཁས་གྲུབ་ཀྱི《རྩོམ་རིག་དཔྱད་བརྗོད་བདམས་སྒྲིག》 བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
11 《བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ལོ་རྒྱུས》 སྨད་ཆ། ལྷག་པ་ཆོས་འཕེལ་གྱི་བརྩམས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་2006ལོའི་ཟླ10བའི་བར་ཐེངས་དང་པོ།
12 《རྩོམ་གཞུང་སྤྱི་བཤད།》 ཀླུ་རྒྱལ་ཐར་གྱིས་བརྩམས། ཀྲུང་ཀོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
13《རྩོམ་པ་ལ་འཇུག་པའི་སྒོ》 རྡོ་དཀར་བཀྲ་ཤིས་ཚེ་རིང་གིས་བརྩམས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གི་བོད་ཡིག་རྩོམ་སྒྲིག་ཁང་། 2011ལོའི་ཟླ་དང་བོར་པེ་ཅིན་དུ་པར་ཐེངས་དང་བོ་བསྒྲིགས།
14 《རྩོམ་ལུས་ཞིབ་འཇུག་དབྱངས་ཅན་ཞལ་ལུང་།》 གོ་ཤུལ་གྲགས་པ་འབྱུང་གནས་ཀྱིས་བརྩམས།  མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
15 《མིག་དམར་ཚེ་རིང་གི་རྩོམ་ཡིག་ཐོར་བུ་ཕྱོགས་སྒྲིག།》 ཀྲུང་གོ་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
16 1989ནས2014ལོའི་གངས་རྒྱན་མེ་ཏོག་སྤེལ་ནས་ལོ་འཁོར་25ལོན་པའི་དཔེ་ཚོགས། སེམས་ཀྱི་ལོག་ཕེབས། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2014ལོའི་ཟླ7པར་དཔར་ཐེངས་དང་བོ་དཔར།
17 སྐྱེས་ཆེན་གྱི་བཞུད་ལམ།  《རྟོགས་བརྗོད་འདུན་ལེགས་མའི》དཔེ་ཁྲིད་སྒྲ་བཤུས། 作家出版社 2014年9月第一次印刷  ཡི་གེར་འགོད་མཁན། རྩེ་སྐྱེས་དགེ་འདུན་དཀོན་མཆོག
18 《དགའ་བ་པ་སངས་ཀྱི་གཤིབ་བསྡུར་དཔྱད་རྩོམ་ཕྱོགས་སྒྲིག》མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།  2012ལོའི་ཟླ་10པར་པར་གཞི་དང་པོ་བསྒྲིགས།