“བོད་ཡིག་བཞིན་དུ་འཕྲེད་དུ་ཀློག”ཅེས་པའི་ཚིག་ལས་སྲོང་བཙན་སྔོན་དུ་བོད་ལ་ཡི་གེ་ཡོད་མེད་ལ་དཔྱད་པ།

        ཐང་སིན་བླ་མའི་གནས་ཡིག་ནི་ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱིས་སྐབས་སུ་བྲིས་པའི་ཡིག་ཆ་རྩ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ལ། དེའི་མིང་ངོ་མར《ཐང་ཆེན་པོ་དུས་ཀྱི་ནུབ་སྐྱོད་ཟིན་ཐོ》ཟེར། གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས་ཀྱི་འགྱུར་མའི་མིང་ལ《ཆེན་པོ་ཐང་གུར་དུས་ཀྱི་རྒྱ་གར་ཞིང་གི་བཀོད་པའི་དཀར་ཆག》ཅེས་བཀོད་ཅིང༌། བོད་ལ་ཡོངས་གྲགས་སུ《ཐང་སིན་བླ་མའི་གནས་ཡིག》གམ《ཐང་སན་ཙང་གི་གནས་ཡིག》ཟེར། ཁོང་ནི་སྲོང་བཙན་སྐབས་ཀྱི་མི་ཡིན་པས་ཁོང་གི་གསུང་ནི་རིན་ཐང་གཞལ་དུ་མེད་པའི་ཡིག་ཆ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པས་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་གནད་དོན་མང་བོ་ཞིག་གསལ་བོར་འབྱིན་ངེས་རེད། དེ་བས་རྒྱ་གར་དང་དེའི་འདབས་འབྲེལ་གྱི་རྒྱལ་ཁབ་དག་དང་དེ་དག་གི་ཆོས་ལུགས་དང་རིག་གནས་བཅས་ལ་དཔྱོད་པར་མེད་དུ་མི་རུང་བའི་རྒྱུ་ཆ་གལ་ཆེན་ཞིག་རེད།
        གྲོགས་པོ་ཞིག་གིས་བདག་ལ་བོད་ཡིག་གི《ཐང་སིན་བླ་མའི་གནས་ཡིག》①གློག་རྡུལ་གྱི་ཡིག་ཆ་ཞིག་བྱིན་པས་བདག་གིས་དགའ་སྤྲོ་ཆེན་པོས་སྒོ་ནས་ཐེངས་གཅིག་བཀླགས། དེ་ལས“བོད་ཡིག་བཞིན་དུ་འཕྲེད་དུ་ཀློག་དགོས”ཞེས་པའི་ཚིག་ཅིག་ཡོད་པ་རེད། དེ་ནི་ཆེས་གལ་ཆེ་བའི་ཚིག་ཅིག་ཡིན་ཏེ། བདག་གིས་དེ་མཐོང་མ་ཐག་ནས་ཐོན་མིས་བོད་ཡིག་བརྩམས་པ་ལ་བསྐྱར་དུ་བསམ་བློ་ཞིག་གཏང་དགོས་སྙམ།
        དེ་བས་ཆེད་དུ་དེའི་ཐད་ལ་ཞིབ་འཇུག་ཅིག་བྱས་ནས་ཚིག་དེ་ལ་བསྟུན་ནས་ཐོན་མིའི་སྔོན་དུ་བོད་ལ་ཡི་གེ་ཡོད་མེད་ལ་དཔྱད་པ་ཞིབ་མོ་ཞིག་བཏང་བ་ཡིན། ཐང་སིན་བླ་མའི་ལམ་ཡིག་དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ་སྣ་གཉིས་ཡོད་དེ། གཅིག་ནི“དེ་ཐོན་པ་ན་དྷུ་ཧྭ་ར་སྟེ་ཐོད་དཀར་གྱི་ཡུལ་དེ་ནི་ལྷོ་བྱང་ངོས་སུ་ལེ་བར་ཆིག་སྟོང་ལྷག  ཤར་ནུབ་ངོས་སུ་རྒྱང་གྲག་སུམ་སྟོང་ལྷག་པ། ཤར་དུ་བཙོང་ལ་ལ་བརྟེན་པ། ནུབ་ཏུ་བྷ་ར་སི་ལ་རེག་པ། ལྷོ་རུ་གངས་རི་ཆེན་པོ་དང་ཉེ་བ། བྱང་དུ་ཐེ་མིན་ལ་ཐུག་པ། དབུས་ནས་པཱ་ཀྵུའི་ཀླུང་ཆེན་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་འབབ་བོ། ། སྔོན་ཡུལ་དེའི་རྒྱལ་བོའི་རབས་ཆེད་ནས་ལོ་བརྒྱ་ཙམ་སོང་བའི་རྗེས་ལ་སྟོབས་གངས་ཆེ་དག་གིས་སིལ་བུར་བགོས་པས་ཡུལ་ཉི་ཤུ་རྩ་བདུན་དུ་གྱུར་པ་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་སྟག་ཟིག་གི་ལུང་ལེན་ནོ། ། དགུན་ཟླ་ཐ་ཆུང་གི་མཇུག་ཙམ་ན་གཟོད་ཁ་ཆར་འདྲེས་མ་འབབས་སོ། ། འདི་ནས་བཟུང་རམ་པའི་ཡུལ་གྱི་བར་ཡམ་ནད་དང་རིམ་གྱི་རིགས་ཆེས་མང་ངོ༌། ། དགེ་འདུན་རྣམས་ཧོར་ཟླ་བཅུ་གཉིས་པའི་ཚེས་བཅུ་དྲུག་ལ་དབྱར་ཁས་བླངས་ནས། གསུམ་པའི་ཉ་ལ་དགག་དབྱེ་མཛད་སྲོལ་འདུག་གོ ། ས་དྲོ་ཞིང་རླན་ཆེ་ལ་ཆར་བ་ཡང་མང་བས་མི་རྣམས་བྱད་དབྱིབས་མི་མཛེས་ཤིང་གཡོ་སྒྱུ་དང་སྙིང་ཁམ་ཆུང༌། ཡི་གེ་ནི་ཀཱ་ལི་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔ་ཙམ་དུ་འདུ་ཞིང་ལཉྪ་དང་བོད་ཡིག་ལྟར་འཕྲེད་དུ་ཀློག་པར་བྱེད་དོ། ། ལོངས་སྤྱོད་ནི་གསེར་དངུལ་གྱི་ཊཾ་ཀ་དབྱིབས་གཞན་མི་འདྲའོ། ། རས་དང་རྣམ་ཕྲུག་ཐེར་མ་རྣམས་གྱོན་ནོ།② ”
        གོང་གི་ཚིག་འདི་ལས་ལྷག་པར་དྷུ་ཧྭ་ར་སྟེ་ཐོད་དཀར་གྱི་ཡུལ་དེ་ཐང་སིན་བླ་མ་ཕྱིར་ཕེབས་པའི་ལམ་དུ་ཕེབས་པའི་ལི་ཡུལ་ཕྱོགས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཡིན་པ་ཁོང་གི་ཕེབས་ལམ་གྱི་ས་ཁྲ་ལ་བལྟས་ན་ཤིན་ཏུ་གསལ། དེའི་ཡི་གེ་བཤད་དུས་བོད་ཡིག་ཅེས་པའི་མིང་འདི་བྱུང་བ་ལ་ངེས་པར་དོ་སྣང་མི་བྱེད་ག་མེད་དེ་ཡོངས་ཁྱབ་ཀྱི་ལྟ་བས་བཤད་ན་ཐང་སིན་བླ་མ་ནི་ཐོན་མིའི་སྔོན་དུ་རྒྱ་གར་ལ་སོང་བ་ཡིན་པས་ཚིག་འདི་ལས་ཐང་སིན་བླ་མ་རྒྱ་གར་དུ་འགྲོ་དུས་བོད་ཡིག་ཡོད་པར་འདོད་ངེས། ཡིན་ན་ཡང༌། དེ་ནི་རགས་པའི་སྒོ་ནས་བཤད་པ་ཞིག་ལས་གནད་དེ་ད་དུང་མག་མོག་ཏུ་ལུས་ཡོད། གནད་འདི་གསལ་བར་བྱེད་པ་ལ་ཐོག་མར་ལོ་ཚིགས་ལ་བརྟེན་ནས་གཏན་ལ་འབེབ་དགོས་པ་རེད།
ཐང་སིན་བླ་མ་ནི602ལོར་འཁྲུངས་ཤིང664ལོར་འདས་པ་རེད། ཁོང་རྒྱ་གར་དུ་ཕེབས་པའི་ལོ་ནི་སྤྱི་ལོ629ལོ་སྟེ་ཁོང་རྒྱ་གར་ནས་ལོ་བཅུ་བདུན་ལ་བཞུགས་ནས643ལོར་ཕྱིར་ཕེབས་པ་རེད། 646ལོར་གོང་མས་བཀའ་བཞིན་ལམ་ཡིག་འདི་གསུངས་ཤིང༌། ཁོང་གི་སློབ་པེན་ཅི（辯機）ལགས་ཀྱིས་ཡི་གེར་བཀོད་པ་རེད།③ རྒྱའི་ལོ་རྒྱུས་ནང་དུ་ཁོང་གི་འཁྲུངས་ལོ་ལ་ལོ་གཅིག་གི་མི་མཐུན་པ་ཡོད་པ་མ་གཏོགས་གཞན་པའི་ལོ་ཚིགས་མཐུན། དེ་བས་གོང་གི་ཚིག་གི་ངོ་གདོང་ལྟར་ན་སྤྱི་ལོ646ལོར་བོད་ལ་ཡི་གེ་ཡོད་པ་གདོན་མི་ཟ།
        ཐོན་མི་བོད་ཡིག་བཟོ་མཁན་མིན་ནམ། སྤྱི་ལོ646ལོར་བོད་ལ་ཡི་གེ་ཡོད་པའི་བདེན་དཔང་མངོན་སུམ་དུ་བྱུང་འདུག་པ་མིན་ནམ། གནད་དེ་གསལ་བོར་བྱེད་པ་ལས་ང་ཚོས་ཐོན་མིས་བོད་ཡིག་མཛད་པའི་ལོ་ཚིགས་ལ་མི་བལྟ་ག་མེད་ཡིན་ཏེ། ཡོངས་གྲགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལྟར་ན་སྲོང་བཙན617ལོར་འཁྲུངས། ཐོན་མི་སྲོང་བཙན་ལས་ལོ་གཉིས་ཀྱིས་གཞོན་ན་ཁོང619ལོར་འཁྲུངས་ངེས་ཡིན། འོན་ཀྱང་དེ་ཐད་ལ་བཞེད་པ་སྣ་ཚོགས་ཤིག་ཡོད་མོད་འདི་ནི་དགུང་ལོ་ཆེས་མཐོ་བའི་ཕྱོགས་ཡིན། ④དེ་ལྟར་ན་དགུང་ལོ་བཅུ་གཉིས་སྟེང་རྒྱ་གར་དུ་ཕེབས་པའི་དབང་དུ་བཏང་ན་སྤྱི་ལོ630ལོ་ཡིན། བོད་མཁས་པ་སོགས་ཀྱི་བཞེད་པ་བཞིན་རྒྱ་གར་ནས་ལོ7བཞུགས་ནས638ཕྱིར་ཕེབས་ཏེ།  639 ལོར་བལ་བཟའ་བསུ་བའི་གྲོགས་སུ་བྱོན། ལོ་གསུམ་བོད་ཡིག་བརྩམས་ནས641ལོར་རྒྱ་བཟའ་བསུ། རྒྱ་བཟའ་བསུ་དུས་ཐོན་མི་རྒྱ་ནག་ཏུ་སོང་ན་ཡང་ཐང་སིན་བླ་མ་ད་དུང་ཐང་རྒྱལ་ཁབ་ཏུ་ཕེབས་མེད། 643ལོར་ཐང་སིན་བླ་མ་རྒྱ་ནག་ཏུ་ཕེབས་དུས་ཐོན་མི་བོད་དུ་ཕེབས་ནས་ལོ་དྲུག་འགོར་ཡོད་ལ་དེའི་དུས་བོད་ཡིག་བརྩམས་ནས་སྤྱོད་བཞིན་པའི་སྐབས་ཡིན་པ་སྨོས་མ་དགོས། ལྷག་པར646ལོར་གནས་ཡིག་རྩོམ་དུས་ཐོན་མི་བོད་དུ་བྱོན་ནས་ལོ་དགུ་སོང་ ཡོད་པས་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གཞིར་བཞག་ན་སྐབས་དེ་ནི་བོད་ཡིག་དར་སྤེལ་དུ་གཏོང་བའི་དུས་རེད། ཐོན་མི་སྲོང་བཙན་ལས་དགུང་ལོ་དུ་ཞིག་གིས་གཞོན་པ་ལ་མི་མཐུན་པ་ཡོད་ ཀྱང་སྲོང་བཙན517ལོར་འཁྲུངས་པའི་དབང་དུ་བྱས་ན་གོང་དུ་གཏན་ལ་ཕབ་པའི་ལོ་  ཚིགས་དེ་ལས་འདའ་མི་སྲིད།
        ང་ཚོས་ད་དུང་གཏན་ལ་ཕབ་ཐུབ་ཀྱིན་མེད་པ་ནི་སྲོང་བཙན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིན་ཏེ། གལ་ཏེ་སྲོང་བཙན་གྱི་འདས་ལོ་རྒྱའི་ཡིག་ཚང་དང་ཏུང་ཧོང་གཏེར་ཡིག་ལ་བསྟུན་ནས་འཁྲུངས་ལོ་དེབ་སྔོན་གྱི་ལུགས་ལ་བསྟུན་ནས་སྲོང་བཙན་དགུང་ལོ་བརྒྱད་ཅུ་ལ་བཞུགས་པའི་དེང་སང་མཁས་པ་དག་གིས་ཡོངས་སུ་སྤྱོད་པའི་ལུགས་དེ་གཞིར་བཟུང་ན645ལོ་དེ་ ཐོན་མི་བོད་དུ་བྱོན་ནས་ལོ68འདས་ཡོད་པས། ཐང་སིན་བླ་མའི་ལམ་ཡིག་ལ་བརྟེན་ནས་ཐོན་མིའི་སྔོན་དུ་བོད་ལ་ཡི་གེ་ཡོད་པར་འདོད་པ་དེ་གཞི་མེད་ཀྱི་དོགས་པ་ཡིན་པ་གསལ་བོར་ཤེས་སོང༌།
        བདག་གིས་ལོ་ཚིགས་ལས་དཔྱད་པ་བཏང་བས་གོང་གི་བསྡོམས་ཚིག་འདི་བྱུང་ན་ཡང༌། ད་དུང་བདག་གི་ཡིད་ཚིམ་པ་ཞིག་མ་བྱུང་སྟེ། ཐང་སིན་བླ་མའི་གནས་ཡིག་ནི་རྒྱ་ཡིག་ཡིན་པ་ལས། བདག་གིས་བོད་འགྱུར་མ་འབའ་ཞིག་ལས་དཔྱད་པ་ཡིན་པས། ཞིབ་འཇུག་པ་ཞིག་ལ་མཚོན་ན་མ་ཡིག་ལ་མ་བསྡུར་པར་འགྱུར་ཡིག་ཁོ་ན་ལ་བརྟེན་ནས་ཐག་གཅོད་པ་དེ་ནི་ཡོངས་སུ་ཚང་བའི་ཞིབ་འཇུག་གི་ཐབས་ཤིག་མ་རེད། དེ་བས་བདག་གིས་བསྐྱར་དུ་ནུབ་བསྐྱོད་ཟིན་ཐོའི་འགྱུར་ཡིག་དང་མ་རྩོམ་གཉིས་གཤིབ་བསྡུར་མི་བྱེད་ག་མེད་བྱུང༌། དེ་བས་བདག་གིས་རྒྱའི་མཁས་པ་ཆེན་པོ་ཅི་ཞང་ལིན་སོགས་ཀྱིས་མཆན་བཏབ་པའི《ཐང་སིན་བླ་མའི་གནས་ཡིག》སྟེ་རྒྱ་ཡིག་ཏུ《大唐西域记》ཞེས་པ་ལ་གཤིབ་བསྡུར་བྱེད་དུས། ཧང་སང་པའི་འབྲས་བུ་ཞིག་བྱུང་བ་འདི་ལྟར། དེ་ལས་འདི་ལྟར་སྣང་སྟེ། “字源二十五言，轉而相生，用之備物，書以橫讀，自左向右，文記漸多⑤”ཞེས་ཀཱ་ལི་ཞེས་པ་དང་ལན་ཛ་དང་བོད་ཡིག་བཞིན་དུ་འཕྲེད་དུ་ཀློག་པར་བྱེད་དོ་ཞེས་འདི་ལོ་ཙཱ་བ་གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས་ཀྱིས་དོན་འགྱུར་བྱས་པ་ལས་མ་ཡིག་ན་མེད་པས་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོགས་གཞི་ཆེན་པོ་འདི་གཞི་མེད་དུ་གྱུར་རོ། །གོང་གི་ཚིག་གི་བསྒྱུར་ན་གསལ་བྱེད་ཉེར་ལྔ་འདུས་ནས་ཡི་གེ་གྲུབ་ཅིང་དེས་དངོས་པོ་ཐམས་ཅད་སྟོན་པར་བྱེད། ཀློག་དུས་གཡས་ནས་གཡོན་དུ་ཀློག་ཅིང་ཞེས་པ་སྟེ་དེ་བཞིན་འདི་ལ་གཤིབ་བསྡུར་བྱ་དགོས་པ་མང་བོ་ཞིག་ཡོད་དེ། སྟག་གཟིག་ལ་བསྒྱུར་བ་སོགས་ཡོད་པས་མ་ཕྱི་ལ་མ་བལྟས་པའི་སྔ་རོལ་ཏུ་འགྱུར་མ་ཁོ་ན་ལ་བལྟས་ནས་དཔྱད་མི་འོས་པ་ཞིག་རེད།
        མ་དཔེ་ན་མེད་པའི་ཚིག་དེས་བདག་ལ་དོགས་པ་བསླངས་པ་འདི་བཞིན་ཀློག་པ་བོ་དག་ལ་དོགས་གཞི་ཆེན་པོ་ཞིག་སྐྱེ་སྲིད་ལ་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་ལོ་རྒྱུས་ལ་འཁྱོག་བཤད་ཀྱང་བཤད་ངེས། ད་ལྟ་གསར་སློབ་པ་འགའ་རེས་ཀྱང་དོགས་གཞི་འདི་ལས་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་ཆེན་འདི་ལ་ཁ་ཚོན་གཅོད་པ་ཡང་ཐོས་པས་རང་གིས་དོགས་པ་བཞིན་དཔྱད་པའི་འབྲས་བུ་ཡིག་ཐོག་ཏུ་བཀོད་པ་ཡིན་ལ། འདི་ལས་ནོར་འཁྲུལ་བྱུང་རིགས་བློ་ལྡན་གཟུར་གནས་ དག་ལ་འཆགས་སོ། །
མཆན་འགྲེལ།
① དེབ་འདི་ནི་རྒྱ་ནག་ཆོས་འབྱུང་རྩོམ་པ་བོ་གུང་མགོན་པོ་སྐྱབས་ཀྱིས་བསྒྱུར་ཅིང་མཆོད་རྟེན་དཀར་བོ་དགོན་གྱི་ཇ་སག་བླ་མ་ཆ་ཀན་ཞབས་དྲུང་བསྐལ་བཟང་དགེ་ལེགས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་འགྱུར་བཅོས་མཛད།
② གློག་རྡུལ་པར་གཞི་ལས་བཤུས།
③ ད་ལྟ་ཐང་སིན་བླ་མའི་གནས་ཡིག་ལ་རྒྱའི་མཁས་པ་ཆེན་པོ་ཅི་ཞང་ལིན་སོགས་ཀྱིས་མཆན་བཏབ་པ་ འདི་ལས་གཞན་ནང་བའི་མཁས་པ་ཆེན་པོ་ལི་ཏིན་གྱིས་ཞུ་དག་བྱས་ཤིང1957ལོར་པར་དུ་བསྐྲུན་པའི་པར་གཞི་ཞིག་དང༌། ལོ་རྒྱུས་རིག་པ་བ་ཀྲང་ལགས་ཀྱིས་ཞུ་དག་བྱས་ཤིང1977ལོར་ཧྲང་ཧེ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་པར་དུ་བསྐྲུན་པའི་པར་གཞི། ད་དང་ཁྲོན་མེན་གྱི་ཕལ་སྐད་དུ་བསྒྱུར་བའི་པར་གཞི་སྟེ་པར་གཞི་ཞིག་དང་བཅས་འགའ་ཡོད་པར་སྣང༌།
④འདི་ནི་མཁས་དབང་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་གིས་ཐོན་མིའི་ཞལ་ལུང་དུ་བཀོད་པའི་ལོ་ཚིགས་གཞིརབཟུང་བ་ཡིན།
⑤  大唐西域记校注 （唐）玄奘 辩机 原著  季羡林等校注  中华书局 1985年  P100

《བོད་རིག་པའི་དཔྱད་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》ལས་བཏུས།