གངས་ཅན་རིག་པའི་གླིང་གི“བསམ་བློ་བ་ཆེན་པོ་བཅུ།”

 
        གངས་ཅན་རིག་པའི་གླིང་གི་བསམ་བློ་བ་བཅུའི་སྐོར་གྱི་ལས་དོན་འདི1988ལོ་ནས་འགོ་བརྩམས་ཤིང་། 1990ལོར་བོད་ལྗོངས་སྤྱི་ཚོགས་ཚན་རིག་ཁང་གི་ཐུགས་འཁུར་འོག་མདོ་དབུས་ཁམས་གསུམ་གྱི་དགེ་བཤེས་གྲགས་ཅན་ཚོར་བཀའ་འདྲི་ཞུས་པ་བརྒྱུད་ད་ལམ་གཏན་འབེབས་བྱས་པ་ཡིན་ལ། དམིགས་ཡུལ་ནི་འཛམ་གླིང་ཤེས་རིག་གི་གླིང་དུ་བོད་མིའི་བསམ་བློར་ཞིབ་འཇུག་དང་། བོད་མི་རིགས་ཀྱིས་མིའི་རིགས་ཀྱི་འཚོ་སྡོད་ཆེད་དུ་རང་གི་བསམ་བློའི་ནུས་པ་ཡོད་ཚད་ཕུལ་དང་འབུལ་བཞིན་པའི་སྙིང་སྟོབས་གསལ་རྟོགས་ཡོང་བ་བྱས་ཏེ། མིའི་རིགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གོང་འཕེལ་དང་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་འགྲོ་རྒྱུར་སྐུལ་འདེད་ཡོང་བ་བྱ་ཕྱིར་ཡིན།
གཅིག འབྲོམ་སྟོན་རྒྱལ་བའི་འབྱུང་གནས་ཀྱི“བདག་གཞན་མཉམ་བརྗེའི”དགོངས་པ།
        འབྲོམ་སྟོན་རྒྱལ་བའི་འབྱུང་གནས（1005-1064）ནི་བོད་དུ་ཐོག་མར་བསམ་བློ་བའི་འདུ་ཤེས་སྤེལ་མཁན་དང་། མི་ཚེའི་ཤེར་རྟོགས་རིག་པ་བ། མིའི་རིགས་ལ་ཞི་བདེའི་མཛུབ་སྟོན་པ་ཞིག་ཡིན་པ་མ་ཟད་མི་ཧྲེང་གི་འཚོ་བ་རོལ་མཁན་ཞིག་ཀྱང་རེད། ནུབ་ཕྱོགས་སུ་འཇར་མན་གྱི་ནེ་ཁྲེ①ནས་བཟུང་རྣལ་འབྱོར་ཤེར་རྟོགས་རིག་པའི（超人哲学）འགོ་བརྩམས་ཤིང་། ནེ་ཁྲེས་མིའི་རིགས་འཚོ་སྡོད་ཀྱི་དམིགས་ཡུལ་ནི་རྣལ་འབྱོར་བ（超人）བསྐྱེད་བསྲིང་དང་། རྣལ་འབྱོར་བས་མིའི་རིགས་ཀྱི་འགལ་བ་ཐམས་ཅད་སེལ་དགོས་པར་གསུངས་མོད། འོན་ཀྱང་ཀུན་གཞིའི་སྟོབས（权力意志）ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ཉིད་ཁོ་བོས་སྐབས་རེར“ཀུན་གཞིའི་དབང་ཆ”དང་སྐབས་རེར“ཀུན་གཞིའི་སྟོབས”ཞེས་སུ་ཕབ་བསྒྱུར་བྱས་ཡོད་ཀྱང་གང་ཞིག་དག་མིན་ཐད་ཀློག་པ་པོས་གདེང་འཇོག་གནང་བར་འཚལ། སྤྱིར་བཏང་ཀེ་རེ་སི་པ་ཚོསGoodཞེས་པའི་དོན་ནི་ཁྱད་འཕགས་དང་དབང་ཤུགས། ཕུན་ཚོགས་སོགས་ལ་འཇུག་པས་ནེ་ཁྲེསZUR MACHTདོན་ཡང་ཐད་ཀར་དབང་ཆ་ལ་བསྒྱུར་ཚེ་གོ་དོན་འཛོལ་བའི་སྐྱོན་མི་འབྱུང་ངམ་སྙམ་མོ།། དབང་བཙན་པའི་བསམ་བློ་དེའི་མཇུག་འབྲས་ནི་ཧྥ་ཞི་སི་ལྟ་བུ་འཚར་ལོངས་བྱུང་སྟེ་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་ཡིད་སྐྱོ་བའི་འཁྲུག་ཆེན་བསླངས་པ་རེད། འབྲོམ་སྟོན་གྱིས་མིའི་རིགས་འཚོ་སྡོད་ཀྱི་དམིགས་ཡུལ་ནི་གཞན་དོན་སྒྲུབ་མཁན་གསོ་སྐྱོང་དང་། དེས་གཞན་དོན་ཁུར་དུ་བཟོད་པའི་ནུས་པར་བརྟེན་ནས་མིའི་ཁྲོད་དུ་གནས་པའི་འགལ་བ་སྣ་ཚོགས་བསལ་ཏེ་མིའི་རིགས་ལ་ཞི་བདེའི་དྲོ་སྐྱིད་སྟེར་བར་གསུངས་ལ། དོན་དངོས་ཐོག་ང་ཚོས་འདི་ལྟར་སྒྲུབ་ནུས་ཚེ་ཡོད་ཚད་ཀྱི་ཡོད་ཚད་བདེ་བར་འགྱུར་ངེས། འབྲོམ་སྟོན་རང་ཉིད་མི་ཧྲེང་གི་འཚོ་བའི་ལམ་དུ་ཞུགས་པའང་སྐབས་དེའི་དགོངས་གཞི་ཅི་ཡིན་ལ་མ་ལྟོས་པར་ད་ལྟའི་དོན་སྙིང་གི་ཐོག་ནས་བལྟས་ཚེ། མིག་སྔར་མིའི་སྐྱེ་འཕེལ་མྱུར་དྲགས་པ་དང་ས་སྟེང་གི་འཚོ་བའི་འབྱུང་ཁུངས་ཉིན་རེ་ལས་ཉིན་རེར་ཞན་པར་འགྱུར་བཞིན་པའི་གནས་ཚུལ་ལ་མ་འོངས་སྔོན་གཟིགས་འབྱུང་བ་ལྟ་བུའི་ངོ་མཚར་དུ་སེམས་ཤིང་། ཁོང་གི«མི་ཆོས་གནད་ཀྱི་ཕྲེང་བར»མཇལ་ཚེ་མི་གཤིས་གྱོང་པོའི་མདུད་པ་སོགས་རིང་དུ་བཀྲོལ་ཡོད་པས་ཨ་མེ་རི་ཁའི་ཁཱ་ནེ་ཅིས་ཀྱང་སླར་ཡང་མནོ་སེམས་ཀྱི་ཕྱོགས་ལ་སྐུལ་བར་བྱེད། དེས་ན་བདག་གཞན་མཉམ་བརྗེ་ནི་རང་ལས་གཞན་གཅེས་པར་བྱེད་པའི་འཛིན་སྟངས་སྟེང་གི་བསམ་གཞིག་ཅིག་ཡིན་པས། དང་ཐོག་རང་གཞན་མཉམ་པ་བྱས་ཏེ་བསྒོམ། རྗེས་སུ་ཕན་ཚུན་བརྗེས་ཏེ་བསྒོམ་དགོས་ཤིང་། སྔ་མ་ནི་ཕྱི་མ་འཐུས་ཚང་བཟོ་བྱེད་ཀྱི་ཆ་རྐྱེན་དུ་གྱུར་ཡོད། «སྤྱོད་འཇུག་འབྲུ་འགྲེལ་ལམ་བཟང་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ»རུ། མདོར་ན་འཇིག་རྟེན་བདེ་བ་ཇི་སྙེད་པ། །དེ་ཀུན་གཞན་བདེ་འདོད་ལས་བྱུང་། །འཇིག་རྟེན་སྡུག་པ་ཇི་སྙེད་པ། །དེ་ཀུན་རང་བདེ་འདོད་ལས་བྱུང་བས། མང་དུ་བཤད་པ་ལྟ་ཅི་ཞིག་དགོས་ཏེ་བྱིས་པ་རང་གི་དོན་གཅེས་སྤྲས་སུ་བྱེད་པ་དང་། ཐུབ་པ་གཞན་གྱི་དོན་མཛད་པ་འདི་གཉིས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ལ་ལྟོས……ཞེས་གསུངས་པ་བཞིན། གཞན་ཉིད་དུ་ནི་བདག་ཉིད་བྱས་ནས་བདག་གཞན་བརྗེ་བའི་ཚུལ་ལ་བདག་གཞན་མཉམ་བརྗེ་ཟེར། དེའང་བདག་གཞན་མཉམ་པར་བསྒོམ་ཚུལ་ནི་རང་རང་སོ་སོའི་ལྟ་ཚུལ་བོར་ནས་རང་གཞན་སུ་ཡིན་རུང་རྨི་ལམ་ཚུན་ཆད་དུ་བདེ་བ་འདོད་པའི་བློ་ཡང་མཉམ། སྡུག་བསྔལ་མི་འདོད་པའི་བློ་ཡང་མཉམ་ཞེས་པ་སེམས་སུ་ཤར་ཏེ་གཞན་ལ་རོགས་རམ་བྱེད་པ་དང་། བརྗེ་བ་བསྒོམ་ཚུལ་ནི་སྔར་རང་གཅེས་པར་འཛིན་ཞིང་གཞན་ཡལ་བར་དོར་བའི་བསམ་ཚུལ་དེ་གཉིས་ཀྱི་གོ་བརྗེས་ཏེ་རང་ཡལ་བར་བོར་ཞིང་གཞན་ཁོ་ན་གཅེས་པར་འཛིན་པ་སྟེ་གཞན་ཁོ་ནའི་ཆེད་དུ་འབད་པ་བྱེད་དགོས་པ་དེ་རེད། དེ་ལ་ཇི་སྐད་དུ། བདག་དང་གཞན་དུ་མཉམ་པ་ནི། །དང་པོ་ཉིད་དུ་འབད་དེ་བསྒོམ། །བདེ་དང་སྡུག་བསྔལ་མཉམ་པས་ན། །ཐམས་ཅད་བདག་བཞིན་བསྲུང་བར་བྱ། །ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར་གཞན་གྱི་བདེ་བ་སྲུང་ཞིང་གཞན་ལ་ཕན་པ་དང་བདེ་བ་སྒྲུབ་པ། གཞན་དག་ཐམས་ཅད་བདག་གཞན་གཅེས་པར་བཟུང་སྟེ་བསྲུང་བར་བྱ་བ་ལ་དེ་སྐད་དོ། །
གཉིས། མ་ཅིག་ལབ་སྒྲོན་གྱི“ཞི་བྱེད་གཅོད”ཀྱི་དགོངས་པ།
        བོད་ཀྱི་རྩོམ་པ་པོའི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་མ་ཅིག་ལབ་སྒྲོན（1031—1129）ལས་བོད་ཀྱི་བུད་མེད་གཅིག་ཀྱང་བཀོད་མེད། དེ་ནི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བའི་ཕྱོགས་ཞེན་དུ་སོང་བ་ཡིན་གྱི་བུད་མེད་མཛད་རྗེས་ཅན་མ་བྱུང་བ་ག་ལ་ཡིན། མ་ཅིག་ལབ་སྒྲོན་ཡང་ཞི་བྱེད་གཅོད་ཀྱི་གདམས་པས་གྲུབ་མཐའ་ཀུན་ལ་ཤན་ཞུགས་ཆེ་བར་བརྟེན་བཀོད་པ་ཡིན་ལ། ཁོང་མོ་ནི་རླབས་ཆེ་བའི་གཞན་བསམ་གྱི་བསམ་བློ་བ་སྟེ་རང་ལུས་ཀྱང་མཆོད་སྦྱིན་དུ་ཕངས་མེད་གཏོང་བར་འདོད་པ་ཞིག་དང་། གནའ་རབས་ཀེ་རེ་སིའི་ཤེར་རྟོགས་རིག་པ་བ་སུའུ་ཀོ་ལ་ཏེ（苏格拉底）②བཞིན་བསམ་བློ་དར་སྤེལ་གཏོང་མཁན་ཞིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་ཐེངས་དང་པོར་རང་དབང་གི་སྒོ་ནས་ཕྱི་རྒྱལ་བར་གཉེན་སྒྲིག་བྱེད་མཁན་ཞིག་ཀྱང་རེད། ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཤེར་རྟོགས་རིག་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་ལང་ཀེས（朗格）③རྩོལ་སྒྲུབ་ཤེར་རྟོགས་རིག་པ（劳动哲学）བརྩམས་ཏེ་ངལ་རྩོལ་ནི་འཚོ་སྡོད་ཀྱི་རྩ་བའི་རྒྱུ་རེད་ཅེས་དང་། ཁང་ཏི་གསར་མའི་ལམ་ལུགས་ཁྱབ་སྤེལ་བྱས་པ་དེས་སྐད་གྲགས་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད་ནའང་། མ་ཅིག་ལབ་སྒྲོན་གྱི་རང་གཅེས་འཛིན་ལས་རྣམ་པར་རྒྱལ་ཞིང་རང་ཕངས་མེད་དུ་གཏོང་བར་ནུས་པའི་རླབས་ཆེ་བའི་བསམ་བློ་དང་བསྡུར་ཐབས་ག་ལ་ཡོད། མ་ཅིག་ལབ་སྒྲོན་གྱིས་ཞི་བྱེད་གཅོད་ཀྱི་དབུ་བཏོད་པ་དེས། བོད་ཀྱི་བུད་མེད་ཚོའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་གནས་བབ་བླ་ལྷག་ཏུ་མཐོར་འདེགས་བྱུང་ཡོད་ལ། འཛམ་གླིང་ཡོངས་ལ་དཔྱད་ནའང་བུད་མེད་ཀྱི་བསམ་བློ་བ་ཐོག་མ་ཡིན་པར་མ་ཟད་མཆོག་ཏུ་གྱུར་པའང་རེད། བསམ་བློ་བའི་འཇིག་རྟེན་དུ་རྣལ་འབྱོར་པའི་རྣམ་གྲངས་མང་པོ་ཡོད་ཀྱང་བོད་ཀྱི་བསམ་བློ་བ་བཞིན་འཇིག་རྟེན་གྱི་གསང་རྟོགས་པའི་རྣལ་འབྱོར་པ་ནི་ཉུང་ཉུང་རེད། བོད་ཀྱི་མཁས་དབང་ཚོས་འཇིག་རྟེན་གྱི་གསང་བ་བརྟོལ་བ་དེས་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་འདི་ཉིད་དུས་བཞིར་ཉམས་པ་མེད་པའི་གསོམ་སྡོང་ལྟར་སྔོ་བ་དང་། འབྱུང་འགྱུར་གྱི་འཚོ་བའི་ཁྲོད་དུ་བོད་རིགས་འདི་སྔོན་ཐོན་གྱི་མི་རིགས་ཤིག་ཏུ་འགྱུར་རྒྱུར་རྨང་གཞི་བརྟན་པོ་བཏིང་ཡོད། མ་གཅིག་ལབ་སྒྲོན་གྱི་ཞི་བྱེད་གཅོད་ཀྱི་ཁུངས་མཛད་ས་ནི“སྡུག་བསྔལ་ཐམས་ཅད་རབ་ཏུ་ཞི་བར་བྱེད་པའི་སྔགས”ཞེས་པ་འདི་ཡིན་ལ། དེ་ཡང་ཞི་བྱེད་ཅེས་པ་ལ་ལས་དམ་ཆོས་སྡུག་བསྔལ་ཞི་བྱེད་ཅེས་པའི་ཆོས་ཀྱི་མིང་ལ་བརྟེན་ནས་བཏགས་ཟེར་བ་དང་། ཆོས་ཀྱི་སྙིང་པོར་གྱུར་པ་ནི་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་ཏུ་ཕྱིན་པ་ཡུམ་རྒྱས་འབྲིང་བསྡུས་གསུམ་གྱི་དོན་མ་ལུས་པ་ཉམས་སུ་ལེན་པའི་མན་ངག་ཀུན་ལ་གྲགས་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཤེས་རབ་ཀྱི་ཕ་རོལ་དུ་ཕྱིན་པའི་ལམ་གྱི་རིམ་པ་བྱ་བ་ཉིད་ཞེས་གསུངས་པ་ལ་བརྟག་ན། ཤེར་ཕྱིན་ཉམས་ལེན་གྱིས་སྲིད་ཞིའི་སྡུག་བསྔལ་ཐམས་ཅད་ཞི་བར་བྱེད་ལ། གདམས་པ་འདིའི་སྙིང་པོའང་ཤེར་ཕྱིན་གྱི་ཉམས་ལེན་ཡིན་པས་དེ་ལྟར་བཏགས་པར་སེམས་སོ། །དེ་ལ་འཇམ་དབྱངས་མཁྱེན་བརྩེ་དབང་པོས། གཟུང་བའི་ཆོས་ཀུན་རང་རང་ངོ་བོས་སྟོང་། །འཛིན་པའི་སེམས་ཀྱང་སྤྲོས་བྲལ་སྟོང་པ་ཉིད། །སྤྲོས་མེད་ངང་ནས་གསལ་སྟོང་མི་གཡོ་བ། །ཞི་བྱེད་ཆོས་ཀྱི་ཉམས་ལེན་གཙོ་བོ་ཡིན། །ཞེས་གསུངས་སོ། །གཅོད་ཅེས་པའི་སྒྲ་དོན་ནི་བྱམས་སྙིང་རྗེ་བྱང་ཆུབ་ཀྱི་སེམས་ཀྱིས་རང་དོན་ཡིད་བྱེད་གཅོད་སྟོང་ཉིད་ཀྱི་ལྟ་བས་འཁོར་བའི་རྩ་བ་གཅོད། ཐུན་མོང་གིས་བདུད་བཞི་གཅོད་པས་བཏགས་པར་གསུངས་ལ། ཡང་གཅོད་ཅེས་པ་ནི་ཤེར་ཕྱིན་མན་ངག་ལ་བརྟེན་ནས། སྐྱེས་བུ་ཆུང་ངུའི་སྐབས་ཚེ་འདིའི་སྣང་ཞེན་གཅོད་པ་དང་། འབྲིང་གི་སྐབས་འཁོར་བའི་སྡུག་བསྔལ་གྱི་རྒྱུ་ཀུན་འབྱུང་ཉོན་མོངས་པའི་རྩ་བ་གཅོད་པ། ཆེན་པོའི་སྐབས་རང་དོན་ཡིད་བྱེད་དང་བདག་འཛིན་གཉིས་གཅོད་པས་དེ་ལྟར་འདོད་ལ། འཇམ་དབྱངས་མཁྱེན་བརྩེ་དབང་པོས། གཅོད་ཡུལ་ཞེས་པ་ནི། གཅོད་བྱ་ནི་ཐོགས་བཅས། ཐོགས་མེད། དགའ་བྲོད། སྙེམས་བྱེད་དེ་བདུད་བཞིའི་རྒྱུ་འབྲས་སུ་གྱུར་པའི་ཉོན་མོངས་པ་ཐམས་ཅད་སྤང་གཉེན་རེས་འཇོག་མ་ཡིན་པར་ཡུལ་དེ་ཉིད་ཀྱི་རང་ཐོག་ཏུ་གཅོད་པར་བྱེད་པས་དེ་སྐད་བྱའོ་ཞེས་གསུངས་ཤིང་། དེ་ལ་དབྱེ་ན་ཕོ་གཅོད་དང་མོ་གཅོད་གཉིས་ཡོད་ལ། ཉམས་ལེན་གྱི་དུས་སུ་དཀར་འགྱེད། དམར་འགྱེད། སྣ་ཚོགས་འགྱེད་ཀྱི་དབྱེ་བ་ཡོད་པར་རྒྱན་མཁན་པོས་གསུངས་སོ། །
གསུམ། མི་ལ་རས་པའི“གཉུག་མ་འོད་གསལ”གྱི་དགོངས་པ།
        ཤེར་རྟོགས་རིག་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་དུ་ནེ་ཁྲེས་དང་ཧྥུ་རོས་ཏི④ལ་སོགས་པ་ནི་རང་གི་གནས་ལུགས་ཀྱི་ཆེད་དུ་སྨྱོས་པ་དང་། ཧྲུའུ་པེན་ཧོར་གྱིས«ཀུན་གཞི་དང་སྣང་བརྙན་གྱི་འཇིག་རྟེན་ཞེས་བྱ་བ»（作为意志和表象的世界）བརྩམས་པ་དེས་མཐའ་ལ་སྤྱུགས་ཏེ་རྩྭའི་སྤྱིལ་བུའི་ནང་ལོ་ངོ་སུམ་ཅུར་འཚོ་བ་རོལ་དགོས་བྱུང་ཡོད། འོན་ཀྱང་རང་རེ་བོད་དུ་ནི་སྤྱུགས་མཁན་མེད་པར་རང་ཉིད་རི་ལ་བཞུགས་ཤིང་། སྨྱོས་པ་མ་ཡིན་པར་ཧྲུལ་བའི་ལམ་དུ་ཞུགས་པའི་བླ་མེད་རྣལ་འབྱོར་པ་ཞིག་ཡོད་པའི་མཚན་ལ་མི་ལ་རས་པའམ（1040—1123）ཐོས་པ་དགར་གྲགས། ཁོང་ནི་རང་སྲོག་ལ་ཕངས་པ་མེད་པར་གཞན་དོན་དུ་སྤྱོད་ཐུབ་པའི་བསམ་བློ་བ་དང་། རང་གིས་གང་གཏན་ལ་ཕབ་པའི་གནས་ལུགས་ཇི་བཞིན་ལག་བསྟར་དུ་སྐྱེལ་མཁན། རང་ཉིད་འདུལ་བའི་ཆེད་དུ་ཟྭ་ཚོད་རྐྱང་པའི་ཟས་ངན་ངོན་ཙམ་ལ་བརྟེན་ཏེ་འཚོ་བ་རོལ་མཁན་ཞིག་ཡིན་པ་འདི་ལྟ་བུ་ནི་བསམ་བློ་བའི་འཇིག་རྟེན་དུ་རྙེད་དཀོན་པར་སྣང་། ཁོང་གིས་ངེད་ཅག་གི་ཐོག་མའི་སེམས་ཀྱི་རང་བཞིན་འོད་གསལ་ཡིན་རུང་། སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་འཚོ་བ་བརྒྱུད་དུས་གསལ་རིག་གི་ངོ་བོ་སྒྲིབ་སྟེ་བླང་དོར་ཕྱིན་ཅི་ལོག་ཏུ་སོང་བ་དང་། ནར་སོན་པའི་ཤེས་རབ་ཀྱི་རྟིང་སྐུལ་འོག་སྔར་བྱས་ཐམས་ཅད་དཔྱད་སྟོབས་ཀྱིས་བསལ་ཏེ་སླར་ཡང་སེམས་ཀྱི་རང་བཞིན་འོད་གསལ་དུ་འགྱུར་བ་དང་། ཡང་ན། འོད་གསལ་ནི་མི་རང་ལ་གདོད་ནས་ཡོད་པའི་ནུས་པ་སྟེ། ང་ཚོས་ད་ལྟ་འོད་གསལ་གྱི་ནུས་པ་སླར་གསོ་བྱེད་པ་ཡིན་ལ་མིར་སྐྱེ་བའི་དགོས་པའང་ག་དུས་ཡིན་རུང་རང་གི་གཉུག་མའི་དུས་ཀྱི་འོད་གསལ་བའི་སེམས་ལ་བདག་གཉེར་བཟང་པོ་བྱས་ཏེ་ཕྱི་གསལ་ནང་གསལ་དུ་གཏོང་རྒྱུ་དེ་རེད་ཅེས་གསུངས། མཱ་ཅི་ཡ་ཝེ་ལེས（马基雅维里）⑤མིའི་རང་བཞིན་ནི་དྲི་མས་སྦགས་པར་གསུངས། དེ་ལྟར་ན་མིར་སྐྱེ་བའང་རང་དོན་གྱི་ཆེད་དུ་སོང་བས་བསམ་བློ་བའི་བྲོ་བ་ག་ལ་ཡོད། ཡང་ཁང་ཏིས（康德）⑥མི་སེམས་ནི་རང་གཟུགས་ཤིག་ཡིན་པས（物自体）ང་ཚོས་ནམ་ཡང་རྟོགས་མི་ཐུབ་ཅེས་གསུངས་པའང་ཤེས་རབ་ཕལ་པའི་ངོར་བྱས་པ་ལས་ཤེས་རབ་ཆེན་པོའི་ཡུལ་སྟེང་དུ་བཞག་པ་ཞིག་མ་རེད། དེར་བརྟེན་མཱ་ཅི་ཡ་ཝེ་ལེ་དང་ཁང་ཏིར་ཆ་མཚོན་ན་སེམས་འོད་གསལ་དུ་བསྒྱུར་ཐུབ་པ་དང་འོད་གསལ་བའི་སེམས་ཀྱིས་ཡོད་ཚད་གཞལ་ནུས་པ་ལྐོག་གྱུར་གྱི་གསང་བ་ཞིག་ཡིན་པར་ངེས། མི་ལ་རས་པའི་གཉུག་མ་འོད་གསལ་གྱི་ཁུངས་མཛད་ས་ནི་སངས་རྒྱས་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པས་སྟོང་པ་ཉིད་ལ་མཚན་ཉིད་ལྔ（ཟབ། ཞི། སྤྲོས་བྲལ། འོད་གསལ། འདུས་མ་བྱས）གསུངས་པ་ལས། བཞི་པ་འོད་གསལ་ཡིན་ཞིང་། གཉུག་མའི་དོན་ནི་གནས་ལུགས་སམ་གདོད་མ་དང་བསྒོམ་དང་། འོད་གསལ་ནི་ནག་ནོག་གི་དྲི་མས་མ་གོས་པར་རང་བཞིན་དུ་གསལ་བ་སྟེ། མདོར་ན་ཡིག་འབྲུ་བཞི་པོའི་ནང་གཞི་ལམ་འབྲས་གསུམ་ཆ་ཚང་བར་བསྟན་འདུག དེའང་མདོར། སེམས་ཅན་ཐམས་ཅད་སངས་རྒྱས་ཏེ（གཞི）།། འོན་ཀྱང་གློ་བུར་དྲི་མས་སྒྲིབ（ལམ）།། དེ་བསལ་བ་ནི་སངས་རྒྱས་ཉིད（འབྲས）།། ཅེས་གསུངས་པ་དང་གཉིས་སུ་མེད། གཉུག་མ་འོད་གསལ་གྱི་དོན་ནི་རྒྱུ་རྐྱེན་གྱིས་གསར་དུ་བསྒྲུབ་པ་མ་ཡིན་པར་གཉུག་མ་ལྷན་ཅིག་སྐྱེས་པའི་གཤིས་སུ་གྲུབ་པ་སོ་མ་མ་བཅོས་པའི་སེམས་ཉིད་འོད་གསལ་ཕག་རྒྱ་ཆེན་པོ་དང་། ཡང་ན། རྣམ་རྟོག་གི་འཕྲོ་འདུ་ལ་བལྟས་པས་ངེས་བཟུང་མེད་པར་སྟོང་ཆམ་གྱིས་སོང་བ་ན་བཅས་བཅོས་གང་ཡང་མི་བྱེད་པར་སེམས་ཀྱི་གཉུག་མའི་ངོ་བོས་ངེས་བཟུང་ཅི་ཡང་མེད་པ་སོ་མ་མ་བཅོས་ལྷུག་པ་དེའི་ངང་དུ་ལྷོད་ཀྱིས་གློད་ནས་ཅི་ཡང་མི་འཛིན་པར་དམིགས་མེད་དུ་ཆམ་གྱིས་འཇོག་པ་ལ་བྱའོ།། མདོར་ན་རྗེ་མར་པས། རྗེ་མཻ་ཏྲི་བའི་དྲིན་ལས་སེམས་དོན་དམ་པར་སྐྱེ་བ་མེད་པར་རྟོགས་པས་སེམས་ཀྱི་གཉུག་མའི་ངོ་བོ་ཞེས་པ་བདེན་པས་སྟོང་པའི་སེམས་ཀྱི་ཆོས་ཉིད་ལ་སྤར་ཟིན་བྱས་ཏེ། དེ་ཉིད་རྫོགས་རིམ་གྱི་ལམ་ཟབ་མོ་དང་སྦྲེལ་ནས་བསྒོམ་པས་སྤྱིར་སྐུ་གསུམ་དང་ཁྱད་པར་ཆོས་སྐུའི་མིང་ཅན་འོད་གསལ་མ་བུ་འཕྲོད་པ་བྱུང་བས་སྤྲོས་པ་ཐམས་ཅད་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་ཆོད་དོ་ཞེས་གསུངས་པ་བཞིན་ནོ། །གཞན་ཡང་། འོད་གསལ་ལ་དབྱེ་ན་མདོ་ལུགས་གྱི་འོད་གསལ་དང་སྔགས་ལུགས་ཀྱི་འོད་གསལ་གཉིས་ཡོད་ཅིང་སྔ་མ་ནི་བློ་དམན་གྱི་ངོར་ཏེ་སེམས་ཀྱིས་འོད་གསལ་རགས་པ་རྟོགས་པ་དང་ཕྱི་མ་ནི་བློ་ཁ་མཐོན་པོའི་ངོར་ཏེ་སེམས་ཀྱིས་འོད་གསལ་ཕྲ་བ་རྟོགས་པ་ཡིན་ལ། དེའང་སེམས་ཀྱི་འཛིན་ཚུལ་སྟེང་ནས་གསུངས་པ་ལས་སེམས་རང་ངོས་ལ་ཁྱད་པར་མེད་པར་བཤད་དོ། །
བཞི། རྔོག་བློ་ལྡན་ཤེས་རབ་ཀྱི“ཡུལ་གཉིས”ཀྱི་དགོངས་པ། 
        རྔོག་བློ་ལྡན་ཤེས་རབ（1059-1109）ནི་ཉམ་ཆུང་གི་ཚུལ་དུ་བཞུགས་པའི་བསམ་བློ་བ་ཆེན་པོ་ཞིག་དང་། བླ་ན་མེད་པའི་ལོ་ཙཱ་བ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡིན་ལ། ཁོང་གི་ཡུལ་གཉིས་ཀྱི་དགོངས་པ་ནི་ལ་ལས་རང་སྟོང་གི་ལྟ་བའི་སྟེང་ནས་བཞག་པར་འཐད་དོ། །ཨོ་སེ་ཁྲུའི་ཕོ་བུ་འར⑦གྱི་ཕྱི་དོན་རྫས་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་དང་། རང་རིག་ཤེས་པའི་འཇིག་རྟེན། ཕྱི་དོན་ཤེས་པའི་འཇིག་རྟེན་ཏེ་འཇིག་རྟེན་གསུམ་ལས། སྔ་མ་ནི་ང་ཚོ་འཚོ་བར་རོལ་བཞིན་པའི་རྫས་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ཏེ་ཟ་ཉལ་སྤྱོད་འདུག་ཐམས་ཅད་འདིའི་བྱེ་བྲག་ཡིན་པ་དང་། བར་མ་ནི་མིའི་ཤེས་པའི་འགུལ་སྐྱོད་མཐའ་དག་ལ་ཟེར། ཕྱི་མ་ནི་མིའི་རིགས་ཀྱི་ཤེས་པའི་འགུལ་སྐྱོད་ཀྱི་བྱེད་ཡུལ་ཅན་གྱི་འཇིག་རྟེན（对象化世界）དང་། ཡང་ན་བསམ་བློའི་ཡུལ་གྱི་འཇིག་རྟེན（思想客体世界）ལ་ཟེར། དེ་ལྟ་ཡིན་ཡང་རྔོག་གི་ཡུལ་གཉིས་ཀྱི་དགོངས་པ་ནི“གཟུགས་ནས་རྣམ་མཁྱེན་བར་ཆོས་ཐམས་ཅད་ལ་རང་རང་གི་མཚན་ཉིད་ཀྱིས་སྟོང”ཞེས་པའི་དགོངས་གཞིའི་སྟེང་ནས་བསམ་གཞིག་གི་ཆིབས་ཁ་བསྒྱུར་བ་དང་ཕོ་བུ་འར་གྱི་ལུགས་ནི་དེ་ལས་ལྡོག་འདུག རྔོག་གི་ཡུལ་གཉིས་ནི་གཟུང་བའི་ཡུལ་དང་འཇུག་པའི་ཡུལ་ཡིན་ལ། དེ་ཡང་ཡུལ་ཡོད་ཅིང་གཟུང་བས་མ་ཟིན་ན་སྣང་ལ་མ་ངེས་པའི་བློ་བཞིན་འགྱུར་བ་དང་། གཟུང་བ་ཡོད་ཅིང་འཇུག་ཡུལ་མེད་ཚེ་ཁ་གཏད་སའི་བྱེད་ཡུལ་མེད་པར་འགྱུར་རོ། །དེས་ན་ཤེས་པ་ཡོད་ཅིང་དངོས་པོའི་གནས་ཚུལ་ལ་རྟོགས་འཇུག་མ་བྱས་ཚེ་དོན་མེད་དང་། དངོས་པོ་ཡོད་ཅིང་ཤེས་པ་དང་ཁ་གཏད་དུ་མེད་ཚེའང་དོན་མེད་པར་འགྱུར་བས། རྔོག་བློ་ལྡན་ཤེས་རབ་ཀྱི་དགོངས་པ་ནི་ཡུལ་གཉིས་ཀ་གཙོ་བོ་དང་གཉིས་ཀ་མཉམ་པ་ཉིད་དུ་སེམས་སོ། །དེའི་ཕྱིར་འཇུག་ཡུལ་དང་གཟུང་ཡུལ་གཉིས་ལ་མུ་བཞི་བཞག་ཡོད་དེ། 1. འཇུག་ཡུལ་ཡིན་ལ་གཟུང་ཡུལ་མ་ཡིན་པ་ནི། མིག་གིས་བློ་ལ་རེག་པ་ལྟ་བུ་དང་། 2. གཟུང་ཡུལ་ཡིན་ལ་འཇུག་ཡུལ་མ་ཡིན་པ་ནི། སྒྲོ་བཏགས་པ་ལྟ་བུ། 3. གཉིས་ཀ་གང་ཡང་མ་ཡིན་པ་ནི། འཛིན་པ་རང་གི་ངོ་བོ་ཡིན་པ་ལྟ་བུ། 4. གཉིས་ཀ་གང་ཡང་མ་ཡིན་པ་ནི། དུ་བ་འཛིན་པའི་བློ་ལ་མེ་ལྟ་བུའོ། །དེ་ཡང་བློ་ལ་དབྱེ་ན་གཉིས་ཏེ་ཚད་མ་དང་ཚད་མིན་ནོ། །ཚད་མིན་གྱི་བློ་ལ་སྣང་ལ་མ་ངེས་པ་དང་དཔྱད་པའི་ཡུལ་ཅན་དང་། ལོག་པའི་ཤེས་པ། ཡིད་དཔྱོད་དང་ཐེ་ཚོམ་མོ། །མི་བསླུ་བའི་ཤེས་པ་ཚད་མའི་མཚན་ཉིད། དབྱེ་ན་མངོན་སུམ་དང་རྗེས་དཔག་གཉིས། རྟོག་པ་དང་བྲལ་བའི་མ་འཁྲུལ་བའི་རིག་པ་ནི་མངོན་སུམ་དུ་འདོད་ལ། དེ་ཡང་རྟོག་པ་དང་བྲལ་བ་ནི་འཇིག་རྟེན་ན་གྲགས་པའི་སྟོང་པས་སྟོང་པའོ། །མ་འཁྲུལ་བ་ནི་འཐོབ་པར་བྱ་བའི་དོན་ལ་ཕྱིན་ཅི་མ་ལོག་པའོ། །དེ་ལྟར་རྔོག་ལུགས་ལ་མངོན་སུམ་ཆ་རྐྱེན་གཉིས་དང་། དབུ་མ་རང་རྒྱུད་པ་དང་བོད་ཕྱི་རབས་པས་རྟོག་པ་དང་བྲལ་ཞིང་མ་འཁྲུལ་བའི་གསར་དུ་མི་བསླུ་བའི་རིག་པ་ཞེས་ཆ་རྐྱེན་གསུམ་བསྟན་འདུག མངོན་སུམ་ལ་དོན་གྱི་མཐུས་བསྐྱེད་པའི་རྟོག་པ་དང་བྲལ་བའི་མ་འཁྲུལ་བའི་རིག་པ་ནི་དབང་མངོན་དང་། ཡིད་ཙམ་གྱི་བདག་རྐྱེན་ལས་འཛིན་པའི་རྣམ་པ་རབ་ཏུ་གྲུབ་པ་ནི་ཡིད་མངོན་དང་། རང་རིག་པ་ནི་རང་རིག་མངོན་སུམ་སྟེ། རྣལ་འབྱོར་མངོན་སུམ་ལ་གང་ཟག་གི་ཁྱད་པར་དང་། རྒྱུའི་ཁྱད་པར་དང་། རང་བཞིན་གྱི་ཁྱད་པར་དང་། ཡུལ་གྱི་ཁྱད་པར་དང་དཔེའི་ཁྱད་པར་ཏེ་ཁྱད་པར་ལྔ་དང་ལྡན་དགོས་པས་དེ་ཁོ་ན་ཉིད་གོམས་པའི་ཤེས་པ་ནི་མ་འཁྲུལ་བའོ། །
ལྔ། ཆ་པ་ཆོས་ཀྱི་སེང་གེའི“གཟུང་ཡུལ”གྱི་དགོངས་པ།
        དུས་རབས་བཅུ་པའི་སྔ་རྗེས་སུ་བོད་ཡུལ་དུ་བོད་རང་གི་བསམ་བློའི་འདུ་ཤེས་ཅན་གྱི་མཁས་དབང་མང་པོ་རིམ་པར་བྱོན་པའི་ནང་། ཆ་པ་ཆོས་སེང་ནི（1099-1169）རླབས་ཆེ་བའི་བསམ་བློ་བ་དང་སྒྲུབ་ངག་རིག་པའི（བསྡུས་གྲྭ）གསར་གཏོད་པ་ཡིན་པར་མ་ཟད། རིགས་ལམ་ཐུན་མོང་ཅན་དུ（大众化）བསྒྱུར་མཁན་དང་། ཕོ་མོའི་བསླབ་གྲྭ་སོ་སོར་འབྱེད་མཁན་ཡང་ཡིན་པས། འདིས་གཅིག་ནས་གཉིས་སྦྱོར་གྱི་དགའ་སྟོན་ནམ་མིའི་སྐྱེ་འཕེལ་བཀག་པ་དང་། གཉིས་སུ་ན་རབ་བྱུང་བའི་ཀུན་སྤྱོད་ཀྱང་ཚངས་པར་བཟོས་པ་མ་ཟད་མིའི་རིགས་ཀྱི་འབྱུང་འགྱུར་འཚོ་སྡོད་ཀྱི་ཐད་ལའང་ནུས་པ་མི་དམན་པ་བཏོན་ཡོད། ནུབ་ཕྱོགས་རྒྱལ་ཁབ་འགའ་རེར་འཛམ་གླིང་འཁྲུག་ཆེན་དང་པོའི་སྔ་རྗེས་སུ་ཕོ་མོའི་བསླབ་གྲྭ་སོ་སོར་དབྱེ་ཡོད་ཅིང་ད་ལྟ་ནི་རྩོད་པའི་ཡུལ་དུ་གྱུར་འདུག
        ཁོང་གི་སྒྲུབ་ངག་རིག་པར་ལེ་ཚན་ཀུན་གྱི་སྔོན་དུ་ཁ་དོག་དཀར་དམར་བཀོད་པ་ནི་དངོས་གཙོ་སྨྲ་བའི་དན་རྟགས་ལྟ་བུར་འདུག་རུང་། བསམ་བློའི་འཁྱེར་ཕྱོགས་ནས་དངོས་གཙོ་སྨྲ་བའི་ལྟ་བ་དང་སོ་སོར་སོང་འདུག
        ཧེ་ཀེར（黑格尔）⑧གྱི“ལྟོས་མེད་ཀྱི་ཤེས་པ”（绝对精神）ནི་འཇིག་རྟེན་གྱི་རང་བཞིན་དང་རྨང་གཞི། དངོས་པོ་ཀུན་གྱི་སྲོག་ཤིང་དང་རྩ་བ་ལྟ་བུ་ཡིན་པ་དང་། འཇིག་རྟེན་གྱི་བྱ་དངོས་སྣ་ཚོགས་ཀྱང་ལྟོས་མེད་ཤེས་པའི་སྣང་བ（体现）ལས་མ་འདས་པའི་འདོད་ཚུལ་ལ་གཞིགས་ན་ཆ་པ་ཆོས་ཀྱི་སེང་གེ་ནི་མཐའ་གཅིག་སྨྲ་བ་ཞིག་ཀྱང་མ་རེད།  ཆ་པའི་དངོས་གཙོའི་ལྟ་བ་ཁས་བླངས་པའང་བྱ་དངོས་ཀྱི་ཚད་ཡོད་རང་བཞིན་རྟོགས་ཏེ་བྱ་དངོས་ལ་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་པའི་ཆ་ནས་བཞག་པ་རེད། གཟུང་ཡུལ་གྱི་གོ་དོན་ནི་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་བློས་གཟུང་བར་བྱ་བའི་ཡུལ་ཏེ། དབྱེ་ན་སྣང་བ་དང་མི་སྣང་བའི་ཡུལ་གཉིས་ཏེ། དང་པོ་ནི་དོན་རང་གི་མཚན་ཉིད་དང་། དོན་སྤྱི་དང་། རྟོག་མེད་འཁྲུལ་བའི་དམིགས་པ་མཐའ་དག་གོ་དངོས་སུ་མི་སྣང་བ་ནི་མི་སྣང་བའི་ཡུལ་ལམ་ཤུགས་ཡུལ་ལོ། བློ་ལ་ཚད་མ་དང་ཚད་མིན་གཉིས་སུ་དབྱེ་ཡོད་ཅིང་། དེ་ལས་ཚད་མ་ནི་སྔར་མ་རྟོགས་པའི་དོན་བདེན་པ་ལ་བཟློག་པའི་སྒྲོ་འདོགས་དང་འགལ་བ་ཞིག་ཏུ་བཞེད་དོ། །ཆ་པའི་གཟུང་ཡུལ་དང་རྫས་ལྡོག་གཉིས་ཀྱི་གོ་དོན་གཅིག་གི་སྟེང་བབས་འདུག་ལ། མཁས་གྲུབ་དགེ་ལེགས་དཔལ་བཟང་གི«སྡེ་བདུན་ཡིད་ཀྱི་མུན་སེལ»དུ། རྫས་ཆོས་ཞེས་པ་ནི་དོན་རང་མཚན་གྱི་ཆོས་དང་། ལྡོག་ཆོས་ཞེས་པ་ནི་རྟོག་པས་བཏགས་ཙམ་གྱི་ཆོས་རྣམས་ལ་བརྗོད་དེ་ཞེས་གསུངས་པས་ཀྱང་ཤེས་པར་ནུས་སོ། །འགའ་ཞིག་གིས་རྫས་ཆོས་འདི། རྗེས་སུ་གསང་ཕུའི་ཉེ་འཁོར་གྱི་བཙུན་མའི་བཤད་གྲྭ་རིག་པ་རྣོ་བ་འཁྲུལ་བྱེད་དུ་བྱས་པ་ལས་གཞུང་གི་གོ་བ་སོགས་ལ་མི་ཕན་ཟེར་བ་དང་། ཡང་འགའ་རེས། རྫས་ལྡོག་འདི་སྔར་ནས་ས་དགེའི་མཚན་ཉིད་པ་ཀུན་ལ་གྲགས་ཆེ་ཞིང་། གཞུང་གི་གོ་བ་ལ། དགག་གཞི་དྲུག་སྒྲ་ཐལ་འགྱུར་སོགས་དང་འདྲ་བས་ཕན་སྐད། གང་ལྟར་ཡང་རྫས་ལྡོག་གིས་གཞུང་གི་གོ་བ་སོགས་ལ་མི་ཕན་པར་སྨྲ་བ་ནི་ཆ་པའི་ལུགས་ཀྱི་དགོངས་པ་མ་གོ་བས་ལན་ཏེ། དེ་ལྟར་ན་མཚན་མཚོན་གཉིས་དང་གཟུང་ཡུལ་གྱིས་ཀྱང་གཞུང་ལ་གོ་བ་མི་ལོན་པར་འགྱུར་བས་སེམས་རྣལ་དུ་ཕབ་སྟེ་བསམ་གཞིགས་གནང་ན་ལེགས་པར་འཁུམས། མདོར་ན་ཆ་པའི་གཟུང་ཡུལ་ཞེས་པའི་གཟུང་གི་དོན་ནི་བློ་དང་ཡུལ་ནི་བློའི་ཁ་གཏད་ས་ཡིན་ལ། ཆོས་གང་ཞིག་བློ་ཁོ་ནའི་སྤྱོད་ཡུལ་ཡང་མིན་ལ། ཡུལ་གྱི་སྟེང་ན་རང་ཚུགས་སུ་ཁྱད་པར་རམ་ཚུར་སྣང་བྱེད་ཅིག་ཀྱང་མེད་པས་བློ་དང་ཡུལ་གཉིས་ཀྱི་ནུས་པ་མཉམ་པ་ཉིད་དུ་གནས་ཕྱིར་གཟུང་ཡུལ་གྱི་ལྟ་བ་གྲུབ་པ་ཡིན་ནོ། །
དྲུག ས་པཎ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་གྱི“གསལ་སྟོང་འཛིན་མེད”ཀྱི་དགོངས་པ།
        ས་པཎ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན（1182-1251）ནི་བོད་རང་གི་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་ལྡན་པའི་ཚད་མ་རིག་པ་རྩོམ་པ་པོ་དང་། ཐབས་ཤེས་ཟུང་འབྲེལ་གྱིས་གཞན་སེམས་འདུལ་བའི་བསམ་བློ་བ་དང་མི་རིགས་ལ་གཅེས་པ་པོ། ཆོས་སྲིད་མཉམ་སྐྱོང་བྱེད་མཁན་དང་བོད་དུ་ལེགས་བཤད་རྩོམ་པའི་གཞི་འདིང་བ་པོ་ཡིན་པར་མ་ཟད། ཐེངས་དང་པོར་རྒྱ་གར་གྱི་ཆོས་རྩོད་པ་བོད་ཡུལ་དུ་ཕམ་པར་བཟོ་མཁན་ཞིག་ཀྱང་རེད། ས་པཎ་གྱིས་ཕྱི་དོན་ཐམས་ཅད་རང་དོན་དང་ཤེས་པ་ཐམས་ཅད་རང་རིག་ཏུ་འདུའོ་ཞེས་དང་། རང་རིག་གི་ཡུལ་སྣང་མེད་ལྷོད་གཡེང་རང་རྒྱུད་ལ་ཡོད་པའི་སེམས་དང་སེམས་ལས་བྱུང་བའོ་ཞེས་གསུངས་པར། འཇར་མན་གྱི་ཤེར་རྟོགས་རིག་པ་བ་ཧྲུའུ་པེན་ཧོར（德国哲学家、叔本华）⑨ནས་ཀྱང་འཇིག་རྟེན་ནི་ཀུན་གཞི་ཡི་རང་རིག（世界就是意志的自我意识）ཡིན་ཞེས་མཐུན་པར་གསུངས་ཡོད། ཡང་ས་པཎ་གྱིས་གསལ་སྟོང་འཛིན་མེད་ཀྱི་སྒོ་ནས་འཚང་རྒྱ་བར་བཞེད་ལ། ཨ་ཆུ་ནས（阿奎那）⑩“ང་ཚོས་དཀོན་མཆོག་མེད་ཅེས་པའི་ཚིག་གི་དོན་རྟོགས་ཀྱང་དཀོན་མཆོག་གི་རང་བཞིན་རྟོགས་པ་མིན”ཞེས་གསུངས་ཡོད། དེ་ལྟར་ན་དཀོན་མཆོག་ནི་མི་མངོན་ནམ་མཁའི་དབྱིངས་སུ་བཞུགས་པའི་གཟུགས་མེད་གར་ཁྱབ་ཅིག་ལ་ངོས་འཛིན་དགོས་པས་གཟུར་གནས་ཀྱི་གཏམ་ཞིག་མ་རེད་སྙམ་མོ། །ས་པཎ་གྱི་གསལ་སྟོང་འཛིན་མེད་ཀྱི་དགོངས་པ་ནི་སྔགས་ཕྱོགས་ནས་དྲངས་པ་ཡིན་ལ། ཡང་གཅིག་བཤད་ན་མདོ་སྔགས་གཉིས་ཟུང་འབྲེལ་བྱེད་དགོས་པས་མདོ་སྔགས་གཉིས་ཀྱི་གནད་ཀྱི་སྙིང་པོར་ཡང་སེམས་ཆོག་གོ། གསལ་སྟོང་འཛིན་མེད་ཀྱི་དོན་ནི་སེམས་ཀྱི་རང་བཞིན་སྟོང་པ་དང་། སྟོང་པ་འཚོལ་མཁན་གྱི་རྒྱུ་སེམས་འགྱུ་སེ་བ་ནི་གསལ་བ་ཡིན་ལ། གསལ་བའི་དུས་སུ་སྟོང་པ་དང་སོང་པའི་ངང་ནས་གསལ་བ་རང་ཤར་དུ་བྱུང་བས་གསལ་སྟོང་འཛིན་མེད་དང་། ཡང་། སེམས་རང་གི་ངོ་བོས་གྲུབ་ཙམ་ནས་གསལ་བ་མི་འདོར་བས་གསལ་བ་སེམས་ཀྱི་རང་བཞིན་དེ་ལྟ་བུའི་གསལ་བའི་དུས་ཉིད་ན་སྟོང་ཞིང་། སྟོང་པའི་དུས་ཉིད་ན་གསལ་བས་གསལ་སྟོང་དབྱེར་མེད། ཟུང་འཇུག་བརྗོད་བྲལ་བཅོས་མ་མ་ཡིན་པའི་སེམས་ཀྱི་ངོ་བོ་གནས་ལུགས་མཐར་ཐུག་པའོ་ཞེས་གསུངས་ལ། འགྲེལ་པ་བུ་དྡྷ་པཱ་ལི་ཏར། ཤིང་ལ་ལྟོས་པའི་མེ་མེད་དེ། ཤིང་ལ་མ་ལྟོས་མེ་ཡང་མེད། མེ་ལ་ལྟོས་པའི་ཤིང་མེད་དེ། མེ་ལ་མ་ལྟོས་ཤིང་ཡང་མེད། ཤིང་ཉིད་མེ་ནི་མ་ཡིན་ཏེ། །ཤིང་ལས་གཞན་ལ་མེ་ཡང་མེད། །མེ་ནི་ཤིང་དང་ལྡན་མ་ཡིན། །མེ་ལ་ཤིང་མེད་དེར་མེ་མེད། །ཅེས་གསུངས་པའང་ས་པཎ་གྱི་གསལ་སྟོང་འཛིན་མེད་གྱི་དགོངས་པ་དང་གོ་བའི་དབྱེར་མེད་དུ་འདུག འཛིན་མེད་ཅེས་པ་ནི་གནས་ལུགས་གཏན་ལ་ཕབ་པའི་མཐར་ཡོད་མེད་གང་རུང་དུའང་སེམས་མ་བཟུང་བར་ཆམ་མེ་ཧད་དེ་འཇོག་པ་ལ་ཟེར་ཞིང་། འཛིན་པ་བྱུང་ན་ལྟ་བ་མེད་པས་བདེན་མེད་འཛིན་པའང་འདོར་དགོས་སོ་ཞེས་གསུངས། དེ་ལྟར་ན་རྗེ་བློ་བཟང་གྲགས་པས་རྟེན་འབྲེལ་སྟོང་པ་དང་སྟོང་པ་རྟེན་འབྲེལ་གྱི་དོན་དུ་གསུངས་པ་དང་། ས་པཎ་གྱིས་གསལ་བའི་དུས་ན་སྟོང་པ་དང་སྟོང་པའི་དུས་སུ་གསལ་བ་རང་ཤར་དུ་བྱུང་ཞེས་པ་གཉིས་ལ་ཕྱི་ཚུལ་ནས་བལྟས་ན་གོ་དོན་འདྲ་མོད། དོན་ལ་སྔ་མ་ནི་ཕྱི་རོལ་གྱི་གཟུང་ཡུལ་གཙོ་བོར་བྱས་ཏེ་རྟོགས་པར་བྱ་བའི་འཇིག་རྟེན་ལྟ་ཚུལ་དང་། ཕྱི་མ་ནི་འདུ་ཤེས་དང་འདུ་ཤེས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པའི་ཁྱད་པར་གྱི་སྟེང་ནས་བཞག་པ་རེད།
བདུན། ཀློང་ཆེན་དྲི་མེད་འོད་ཟེར་གྱི“སྤྲོས་བྲལ་བརྗོད་འདས”ཀྱི་དགོངས་པ།
        ཀློང་ཆེན་དྲི་མེད་འོད་ཟེར་ནི（1308-1363）བོད་རང་གི་འདུ་ཤེས་ལྟར་ཆགས་པའི་བོན་གྱི་ལུགས་རྒྱུན་འཛིན་པ་དང་། （འདི་ནི་ཀོང་སྤྲུལ་ཡོན་ཏན་རྒྱ་མཚོའི་ཤེས་བྱ་ཀུན་ཁྱབ་དང་ཐུའུ་བཀྭན་གྲུབ་མཐའི་ནང་གསུངས་པ་ལྟར་བྲིས）དུས་རབས་དང་འཇིག་རྟེན་སྤྱིའི་གནས་ལུགས་དང་བསྟུན་ཏེ་སྲོལ་རྒྱུན་ལ་བཅོས་བསྒྱུར་དང་། རང་གི་ངོས་འཛིན་ལྟར་འཇིག་རྟེན་གྱི་བདེན་དོན་གླེང་བའི་རླབས་ཆེན་གྱི་བསམ་བློ་བ་དང་རྗེས་དཔག་སྨྲ་བ་ཞིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། རྒྱུན་དུ་དཀའ་སྤྱད་བབ་ཆགས་ཀྱི་འཚོ་བར་རོལ་མཁན་ཞིག་ཀྱང་རེད། ཁོང་གིས་ཆོས་ཐམས་ཅད་རིག་པ་བྱང་ཆུབ་ཀྱི་སེམས་སུ་རང་སྣང་རང་ཤར་དུ་བསྡུས་པས། གང་སྣང་བ་དེ་ལྟར་དུ་གྲུབ་པ་མེད་པས་སྒྱུ་མའི་ལྟད་མོར་བཞེད་ལ། འཇར་མན་ཧྲུའུ་པེན་ཧོར་གྱིས་ཀུན་གཞི（意志）རང་བྱུང་ཁམས་ཧྲིལ་པོའི་རང་གཤིས་རྟོགས་བྱེད་ཀྱི་ལྡེ་མིག་ལྟ་བུ་དང་། ཀུན་གཞི་ནི་འཇིག་རྟེན་གྱི་རང་གཟུགས（物自体）དང་། འཇིག་རྟེན་གྱི་ནང་གི་བརྗོད་སྙིང་། འཇིག་རྟེན་གྱི་ཚེ་སྲོག་ཡིན་ལ། སྣང་བ་ནི་ཀུན་གཞིའི་མེ་ལོང་ལས་མ་འདས་ཞེས་གསུངས་པ་དེ་གཉིས་འདྲ་བ་ལྟ་བུར་འདུག་རུང་ཧྲུའུ་པེན་ཧོར་གྱིས་འཚོ་བའི་ཀུན་གཞི་གླེང་བ་དེས་ཀུན་གཞི་ཉིད་ཀྱང་སྲེད་པའི་ཕྱོགས་སུ་སྦྱར་འདུག ཀློང་ཆེན་པའི་སྤྲོས་བྲལ་བརྗོད་འདས་ཀྱི་བཞེད་པ་ནི་རང་བྱུང་གི་ཡེ་ཤེས་སྦྱོང་བྱེད་ཡིན་ཏེ། ཆོས་དབྱིངས་རིན་པོ་ཆེའི«མཛོད་ཀྱི་འགྲེལ་པ་ལུང་རིགས་གཏེར་མཛོད»དུ། རང་བྱུང་གི་ཡེ་ཤེས་ནི་རིག་པ་སྟོང་གསལ་སྤྲོས་པ་དང་བྲལ་བ་ཤེལ་གོང་དག་པ་ལྟ་བུ་ཡུལ་ལ་མི་དཔྱོད་པའི་ངོ་བོར་སྐྱེས་པ་དེ་ཡིན་ལ། འཆར་གཞིའི་ཆར་གནས་ཀྱང་རང་ངོ་ལ་ཤར་དང་མ་ཤར་མེད་པས་རང་གདུལ་དུ་ལྷག་གེར་སྟོང་པར་ཟད་དོ།། ཀ་དག་ཏུ་སངས་སེ་བ་འདི་ཡིན་ནོ།། དེའི་ངང་ལས་སྣ་ཚོགས་སུ་ཤར་བའི་ཆ་དེ་གཟུང་འཛིན་གྱི་སྤྲོས་པ་སྟེ། ཤར་བ་དེའི་རང་ངོ་རྗེན་སངས་སེ་བ་དེ་རིག་ཆ་ཡེ་ཤེས་སུ་གནས་པས། ཡུལ་ལ་རྟོག་པ་མ་ཡིན་པས་རང་བྱུང་གི་ཡེ་ཤེས་ཞེས་བྱའོ་ཞེས་གསུངས་པ་བཞིན་ནོ།། དེས་ན་སྤྲོས་བྲལ་བརྗོད་འདས་ཀྱི་དོན་ནི་བདེན་པར་འཛིན་པའི་འཆིང་བ་དང་བྲལ་ཞིང་སྟོང་ཉིད་རྟོགས་པའི་ཡེ་ཤེས་ཀྱིས་གཟིགས་པ་ལྟར་སྒྲས་ཇི་ལྟ་བ་བཞིན་བརྗོད་དུ་མི་ནུས་པ་སྟེ། དཔེར་ན་བུ་རམ་གྱི་རོ་རང་གིས་མངོན་སུམ་དུ་མྱངས་པ་སྒྲས་ཇི་བཞིན་བརྗོད་མི་བཏུབ་པ་ལྟ་བུའོ།། གཞན་ཡང་། སྤྲོས་པ་ནི་ཆོས་ཐམས་ཅད་ཀྱི་ཆོས་ཉིད་དངོས་ཏེ། ཡོད་མེད་ཀྱི་སྤྲོས་པ་དང་རྟག་པ་དང་མི་རྟག་པའི་སྤྲོས་པ། འདས་དང་མ་འོངས་སོགས་གང་རུང་གི་སྤྲོས་པའི་མཐའ་དང་བཅས་པའི་བྲལ་བ་ལ་སྤྲོས་བྲལ་དང་། གང་གིས་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་། འགག་པ་མེད་པ་སྐྱེ་མེད་པ།། ཆད་པ་མེད་པ་རྟག་མེད་པ།། འོང་བ་མེད་པ་འགྲོ་མེད་པ།། ཐ་དད་དོན་མིན་དོན་གཅིག་མིན།། སྤྲོས་པ་ཉེར་ཞི་ཞིར་བསྟན་པ།། ཞེས་པའང་དེའི་དོན་ཡིན་ལ། བརྗོད་པ་ནི་སྨྲ་བ་དང་། སྨྲ་བ་ལས་འདས་པ་ནི་ཆོས་ཐམས་ཅད་ཀྱི་གནས་ལུགས་བརྗོད་དུ་མེད་པའི་དོན་ཏེ། དཔེར་ན། བུ་རམ་གྱི་རོ་ཇི་འདྲ་རེད་ཅེས་དྲིས་ཚེ་མངར་མོ་རེད་ཟེར་བ་མ་གཏོགས་མངར་མོ་ག་འདྲ་ཡིན་ཚོད་སྒྲས་མཚོན་མི་ནུས་པ་དང་རང་གཞན་གཉིས་ལས་རང་ཁོ་ནའི་སྤྱོད་ཡུལ་ཡིན་པ་བཞིན་ནོ།། མདོར་ན། ཆོས་ཀུན་གཞི་མེད་རྩ་བ་མེད། །སྲིད་བྲལ་འདོད་པ་མེད་པའི་སེམས། །རང་བཞིན་མ་བཅོས་བརྗོད་ལས་འདས། །བྱ་བྱེད་འཁྲུལ་བའི་རྟོག་པ་ཟད། །ཆོས་མེད་སངས་རྒྱས་སེམས་ཅན་མེད། །ང་མེད་བདག་མེད་གཟུང་འཛིན་མེད། །ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར་རོ། །
བརྒྱད། རྗེ་བློ་བཟང་གྲགས་པའི“རྟེན་འབྲེལ”གྱི་དགོངས་པ།
        རྒྱ་གར་དུ་སློབ་དཔོན་ཀླུ་སྒྲུབ་སོགས་ལ་སྟོན་པ་གཉིས་པ་ཞེས་བསྔགས་བརྗོད་བྱེད་སྲོལ་ཡོད་པ་བཞིན། བོད་དུའང་རྗེ་བློ་བཟང་གྲགས་པར（1357-1419）སྟོན་པ་གཉིས་པ་ཞེས་བསྔགས་བརྗོད་བྱེད་པ་དོན་ལ་གནས་ཤིང་། འདི་ལྟ་བུའི་རླབས་ཆེན་གྱི་བསམ་བློ་བ་དང་། ནང་པའི་ཆོས་ཀྱི་དག་ཐེར་མཛད་པོ། ཤེས་བྱ་ཐམས་ཅད«ལམ» «སྔགས»གཉིས་ཀྱི་གནད་ཀྱི་སྙིང་པོར་ཁྱེར་མཁན་ནི་འཇིག་རྟེན་དུའང་ཉུང་ཤས་ཙམ་དུ་ཟད། ཁོང་གིས་བསམ་བློ་བའི་མི་ཚེའི་ཁྲོད་ནས་རིམ་བཞིན་བསམ་གཞིག་གསར་པའི་མྱུ་གུ་རྒྱས་ཏེ་དགེ་ལུགས་པའི་གྲུབ་མཐའ་གསར་དུ་བཏོད་ཅིང་བོད་ཡོངས་ལ་ཁྱབ་པར་མཛད་པ་མ་ཟད། སྔ་བར་ཕྱི་གསུམ་དུ་ཁོང་གི་བསམ་གཞིག་ལ་འཕོ་འགྱུར་བྱུང་སྟེ་ལྟ་བ་མི་འདྲ་བ་སྤེལ་ཡོད་ཀྱང«ལེགས་བཤད་གསེར་ཕྲེང»ལྟ་བུ་ནི་བོད་སྔ་རབས་པའི་ལྟ་བའི་རྗེས་སུ་འབྲངས་པ་ཞིག་ཡིན་ལ། «ལམ་རིམ»དང«སྔགས་རིམ»སོགས་ནི་རྒྱན་དྲུག་གི་རྗེས་སུ་འབྲངས་ཏེ་རང་བློས་དཔྱད་པའི་ལྟ་བ་ཡིན། ཨོ་སེ་ཁྲུའེ་བརྡ་བྱེད་ཤེར་རྟོགས་རིག་པ་བ་ཝེ་ཐེ་ཀིན་སི་ཐེན⑪（奥地利语言哲学家、维特根斯坦）ལ་སྔ་ཕྱིར་ལྟ་བ་གཉིས་བྱུང་ཞིང་ཁོང་ལ་གདེང་འཇོག་ཚད་མེད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ཀྱང་རྗེ་བློ་བཟང་གྲགས་པ་ལས་ལོ་དྲུག་བརྒྱ་ཙམ་གྱིས་འཕྱི་བ་ཡོད་པ་ཕྱི་གླིང་བའི་དཔྱད་གཏམ་པ་ཚོས་ཀྱང་ངེས་དགོས་པ་ཞིག་རེད། རྟེན་འབྲེལ་གྱི་ལྟ་བའི་ཁུངས་མཛད་ས་ནི། མདོ་ལས། སྟོང་པ་ཉིད་གཟུགས་སོ། ། གཟུགས་ལས་སྟོང་པ་ཉིད་གཞན་མ་ཡིན། སྟོང་པ་ཉིད་ལས་ཀྱང་གཟུགས་གཞན་མ་ཡིན་ནོ་ཞེས་གསུངས་པ་འདི་ཡིན་པར་སྣང་ལ། གཞི་ནས་དངོས་པོའི་གནས་སྐབས་དང་འཕེལ་རྒྱས་མཚམས་སུ་ཆོས་ཉིད་ཀྱི་རིགས་པ་དང་འཕྲུལ་ཞིག་ཡོད་པར་གཏན་ཕབ་གནང་བ་རེད། འཛམ་གླིང་གི་བསམ་བློ་བ་ཡོངས་ནས་ཕྱི་དོན་ཐད་རང་ཉིད་ཀྱི་ལྟ་ཚུལ་དེ་བཞག་ཡོད་མོད། འདི་འདྲའི་གཏིང་ཟབ་པོ་ནི་རེ་གཉིས་ཙམ་རེད། པོ་ལ་ཐུས⑫“དུས་བཞིའི་རླུང”ཞེས་བསྔགས་པའང“རྟོག་བཅས་ཀྱི་འཇིག་རྟེན”དང“དངོས་ཡོད་ཀྱི་འཇིག་རྟེན”ལ་རག་ལས་ཡོད་ལ། ད་ལྟ་ཞིབ་འཇུག་བྱས་ཚེ་འདི་ལས་འདའ་མི་འདུག རྟེན་འབྲེལ་ཞེས་པ་ནི་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་འབྱུང་གི་དོན་ཡིན་ལ། འདིར་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བ་སྟོང་པ་དང་སྟོང་པ་རྟེན་འབྲེལ་གྱི་དོན་དུ་རྟོགས་དགོས། རྒྱུ་མཚན་ཡང་རྗེ་རང་གི་ཞལ་ནས། སྟོང་ཉིད་མ་རྟོགས་བར་དུ་ཡོད་པ་ཙམ་དང་། བདེན་པར་ཡོད་པའི་ཁྱད་པར་ནམ་ཡང་ཕྱེ་མི་སྲིད་ཅིང་། དེ་བཞིན་བདེན་པར་མེད་པ་དང་མེད་པ་ཙམ་གྱི་ཁྱད་པར་ཡང་འབྱེད་མི་ནུས་ཞེས་དང་། ཡང་། སྟོང་ཉིད་རྟོགས་པའི་ཤེས་རབ་མི་ལྡན་ན། །ངེས་འབྱུང་བྱང་ཆུབ་སེམས་ལ་གོམས་བྱས་ཀྱང་། །སྲིད་པའི་རྩ་བ་གཅོད་པར་མི་ནུས་པས། །དེའི་ཕྱིར་རྟེན་འབྲེལ་རྟོགས་པའི་ཐབས་ལ་འབད། །ཅེས་གསུངས་པ་ལྟར་རོ། །རྟེན་འབྲེལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ལ། ལ་ལས་ཆ་ཤས་ལ་ལྟོས་ནས་གྲུབ་པ་དང་། ལ་ལས་ཕྲད་ནས་གྲུབ་པ། ཁ་ཅིག་གིས་ལྟོས་ནས་གྲུབ་པ་དང་། ཡང་ཁ་ཅིག་གིས་རྐྱེན་གསུམ་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་འདུས་བྱས་ཀྱི་རྟེན་འབྲེལ་གྱི་མཚན་ཉིད་ཅེས་དང་། ཀུན་མཁྱེན་འཇིགས་མེད་དབང་པོས་རང་གི་ཆ་ཤས་ལ་ལྟོས་ནས་གྲུབ་པ་རང་ཉིད་རྟེན་འབྲེལ་ཡིན་པའི་མཚན་ཉིད་ཅེས་དང་། «གྲུབ་ཊྰིཀ་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང»དུ། རྟེན་འབྱུང་ཕྲད་ལྟོས་བརྟེན་ནས་གྲུབ་ཙམ་ཕྱིར། །ཞེས་ཏེ། 1.རང་གི་ཆ་ཤས་སམ་གདགས་གཞིར་ཕྲད་ནས་གྲུབ་པ་དང་། 2.རང་འཇོག་བྱེད་ཀྱི་རྟོག་པ་ལྟ་བུ་ལ་ལྟོས་ནས་གྲུབ་པའམ་ཡོད་པ་དང་། 3.རྒྱུ་རྐྱེན་ལྟ་བུ་ལ་བརྟེན་ནས་འབྱུང་བའམ་གྲུབ་པ་ཙམ་དེ་དེའི་མཚན་ཉིད་དུ་གསུངས་སོ། །རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་བ་ཞེས་པའི་དོན་ནི་རང་གི་རྒྱུ་རྐྱེན་དང་ཕྲད་ནས་འབྱུང་བ་ལ་ཟེར་ཞིང་། བུ་སྟོན་རིན་པོ་ཆེས། རྟེན་ཅིང་ཞེས་པས་རྒྱུ་རྐྱེན་ལ་བརྟེན་པ་དང་། འབྲེལ་བ་ཞེས་པས་རྒྱུ་འབྲས་མ་འཆོལ་བར་རང་རྒྱུ་དང་། འབྲེལ་བར་འབྱུང་བ་ཞེས་པས་སྐྱེས་པ་བཤད་དེ། དེས་ན་རྒྱུ་མེད་ལས་སྐྱེས་པ་དང་མི་མཐུན་པའི་རྒྱུ་ལས་སྐྱེས་པ་དང་། སྤྱིར་མ་བྱུང་བར་འཛིན་པ་གསུམ་སེལ་བ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ་གསུངས་སོ།། རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་འབྱུང་བ་ཞེས་འབྲེལ་བ་ཟུར་དུ་སྨོས་པའི་དགོས་པ་ནི། བསེ་ངག་དབང་བཀྲ་ཤིས་ཀྱིས། རྟེན་ཅིང་ཞེས་པས་དངོས་པོ་འདི་དག་ལ་རྒྱུ་དང་རྐྱེན་ཡོད་ལ། རྒྱུ་དང་རྐྱེན་དེ་ལས་ཞེས་པ་དང་། རྒྱུ་དང་རྐྱེན་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་ཞེས་བཤད། འབྲེལ་བར་ཞེས་པས་རྒྱུ་དང་རྐྱེན་དེ་འཇིག་གསུངས་ལ། རྟེན་འབྱུང་དང་རྟེན་འབྲེལ་གྱི་སྒྲ་བཤད་ཀྱི་ཁྱད་པར་ནི། གཟུགས་ལ་རྟེན་འབྲེལ་ཞེས་པའི་སྒྲ་བཤད་ཚུལ་དང་། དེ་ལ་རྟེན་འབྲེལ་ཞེས་པའི་སྒྲ་བཤད་ཚུལ་གཉིས་ཏེ། རྟེན་འབྱུང་གི་སྒྲ་བཤད་པའི་ཚེ་གཟུགས་འདི་ནི་རང་གི་རྒྱུ་རྐྱེན་ལ་བརྟེན་ནས་གྲུབ་པ་དང་། དེ་ལ་ལྟོས་ནས་གྲུབ་པ་དང་། དེ་ལ་བརྟེན་ནས་སྐྱེས་པས་ན་རྟེན་འབྱུང་ཞེས་བཤད་དགོས། རྟེན་འབྲེལ（ཙམ་གྱི）སྒྲ་བཤད་ནི་གཟུགས་འདི་ནི་ལྟོས་པ་དང་བརྟེན་པ་ཞེས་པ་ལ་བཤད་དོ།། མདོར་ན་རྟེན་འབྲེལ་ཞེས་པ་ནི་སངས་རྒྱས་ཤཱཀྱ་ཐུབ་པའི་བདེན་གཉིས་ཀྱི་དགོངས་པ་དང་འདྲ་བར། དངོས་པོའི་རིགས་གནས་སྐབས་སུ་ཕྲད་ལྟོས་བརྟེན་གསུམ་ཀྱི་སྒོ་ནས་གཞིར་གྲུབ་ཡོད་པ་དང་། མཐར་ཐུག་རང་ངོས་ནས་མ་གྲུབ་པས་སྟོང་པར་འགྱུར་ཏེ། རྗེ་ཉིད་ཀྱི་ཞལ་ནས། དེ་ཡང་ཀུན་ཏུ་མེད་པ་དང་། །རང་བཞིན་གྱིས་ནི་ཡོད་པས་མིན། །ལྟོས་མེད་ནམ་མཁའི་མེ་ཏོག་བཞིན། །དེས་ན་མ་བརྟེན་ཡོད་མ་ཡིན། །ངོ་བོས་གྲུབ་ན་དེ་འགྲུབ་པ། །རྒྱུ་དང་རྐྱེན་ལ་ལྟོས་པ་འགལ། །དེ་ཕྱིར་བརྟེན་ནས་འབྱུང་བ་ལས། །མ་གཏོགས་ཆོས་འགའ་ཡོད་མིན་པས། །རང་བཞིན་གྱིས་ནི་སྟོང་པ་ལས། །མ་གཏོགས་ཆོས་འགའ་མེད་པར་གསུངས། ཞེས་གསུངས་པ་བཞིན་ནོ། །
དགུ། ཇོ་ནང་ཏཱ་ར་ན་ཐའི“གཞན་སྟོང་ཆེན་མོའི”དགོངས་པ།
        ཇོ་ནང་ཏཱ་ར་ན་ཐ་ནི（1575-1634）གཞན་སྟོང་གི་བསམ་བློ་འཕེལ་རྒྱས་སུ་གཏོང་མཁན་དང་། ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་པོ། སྐད་གཉིས་སྨྲ་བ་ཆེན་པོ་དང་བོད་དུ་ཐེངས་དང་པོར་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་རྩོམ་པ་པོ་རེད། རང་རྣམ་དུ་བཀོད་པ་ལྟར་ན།  ཁོ་རང་འཆད་རྩོད་རྩོམ་པའི་སྙན་གྲགས་ཀྱིས་ས་སྟེང་ཁྱབ་པ་མ་གཏོགས། དོན་ལ་ནི་དོན་ཉུང་བྱ་ཉུང་གི་རི་ཁྲོད་པ་ལྟ་བུར་བཞུགས་པ་ཞིག་རེད། ཁོང་གི«རྒྱ་གར་ཆོས་འབྱུང»ལ་ད་ལྟ་རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་ཀུན་ཏུ་གདེང་འཇོག་ཚད་མེད་བྱེད་བཞིན་ཡོད། ཏཱ་ར་ན་ཐའི་ལྟ་བའི་ནང་དུ་རྒྱ་གར་གནའ་རབས་ཀྱི་མཁས་པ་ཚོའི་བསམ་བློ་དང་གཞི་མཐུན་པ་མང་པོ་ཡོད་དེ། དཔེར་ན། ཇོ་ནང་པའི་རྟག་པ། བརྟན་པ། ཐེར་ཟུག་པ། བརྟན་པ་དང་གཡོ་བས་འཇིག་རྟེན་ཐམས་ཅད་ལ་གདོད་མ་ནས་ཁྱབ་པར་ཡོད་པའི་རང་བཞིན་དང་། ཚངས་པའི་ཤར་ནུབ་ལ་སོགས་པའི་ཕྱོགས་ཀྱི་ཆ་དང་བྲལ་བ། སྐྱེ་བ་མེད་པ། འཇིག་པ་མེད་པ། སྒྲའི་རང་བཞིན་གྱི་ཚངས་པ་གང་ཡིན་པ་དེའི་ཡོངས་སུ་འགྱུར་བ་ནི་གཟུགས་ལ་སོགས་པའི་དངོས་པོའི་ཚོགས་འདི་ཡིན་ཞིང་དེ་ཐམས་ཅད་ཀྱང་སྒྲའི་འགྱུར་བ་དང་རང་བཞིན་ཅན་ཁོ་ན་ལས་མ་འདས་ཞེས་པ་གཉིས་དོན་གཅིག་ཡིན་ལ། གྲངས་ཅན་པ་དང་དཔྱོད་པ་བའི་ལྟ་བར་ཡང་རིགས་བསྒྲེ་ཞིང་། ལྷག་པར་དུ་དབང་ཕྱུག་པས་དབང་ཕྱུག་སེམས་ཅན་གྱི་སྙིང་ལ་གནས་ཟེར་བ་དང་ཇོ་ནང་པས་ལོངས་སྐུ་རང་ཆས་སུ་ཡོད་པར་བཞེད་པ།  རྒྱུད་བླ་མའི་བདེ་གཤེགས་སྙིང་པོ་འགྲོ་བ་ཀུན་ལ་ཁྱབ་པར་གསུངས་པ་སོགས་ལ་བརྟག་ཞིབ་གཟབ་ནན་བྱེད་དགོས་པ་ཞིག་རེད། ཇོ་ནང་པའི་གཞན་སྟོང་གི་ལྟ་བའི་ཁུངས་མཛད་ས་ནི། ཕུང་པོ་མ་དཔྱད་སྟོང་པ་ཉིད།། ཆུ་ཤིང་བཞིན་དུ་སྙིང་པོ་མེད།། ཅེས་པ་འདི་ཡིན་པའི་གསུང་སྲོལ་ཡོད་ཅིང་། སྟོང་ཉིད་བཅུ་དྲུག་ཏུ་སྟོང་པ་ཉིད་ཀྱི་སྟོང་པ་ཉིད་དང་ཞེས་གསུངས་འདུག་པས་སྟོང་པ་ཉིད་སྔ་མ་དེས་རང་སྟོང་དང་རྟིང་མ་དེས་གཞན་སྟོང་མཚོན་པ་རེད། ཧྥ་རན་སིའི་གཞི་གྲུབ་སྨྲ་བའི（存在主义）ལུགས་འཛིན་པ་པོ་ས་ཁྲར་གྱིས⑬། རང་ངོས་ནས་གྲུབ་པ（自在的存在）ནི་ཉ་ཉོག་བསྲེས་པའི་ཁུངས་མེད་ཅིག་རེད་གསུངས་པས་རང་ངོས་ནས་བདེན་པས་སྟོང་པ་ཁས་བླངས་མོད། འོན་ཏེ་རྫས་རང་གི་རང་ངོས་ནས་མ་གྲུབ་པའམ། གང་ལྟར་ཡང་ཇོ་ནང་པའི་ལུགས་ལྟར་བདེན་མེད་ནི་རྫས་གཞན་གྱིས་བྱས་པ་རེད་ཅེས་གསལ་པོར་སྒྲུབ་མི་འདུག  ཇོ་ནང་པས་གཞན་སྟོང་ཆེན་མོ་དང་དོན་དམ་ཆོས་ཉིད་ཀྱི་དཀོན་མཆོག་བདེ་གཤེགས་སྙིང་པོ་དང་། རང་བཞིན་གནས་རིགས་རྣམས་དོན་གཅིག་ཏུ་བཞེད་ཀྱི་ཡོད། གཞན་སྟོང་གི་དོན་ནི་ཡུལ་གཟུང་བ་དང་ཡུལ་ཅན་འཛིན་པ་གཉིས་སུ་མེད་པ་རྟོགས་པའི་གཟུང་འཛིན་གཉིས་མེད་ཀྱི་ཡེ་ཤེས་དེ་ཡོངས་གྲུབ་ཡིན་ལ། དེ་གཞན་དབང་དང་ཀུན་བཏགས་སོགས་ཀུན་རྫོབ་པའི་ཆོས་གཞན་གྱིས་སྟོང་པས་ན་དེའོ།། གཞན་གྱིས་སྟོང་ཚུལ་ནི་གཙུག་ལག་ཁང་དགེ་སློང་གིས་སྟོང་བ་ལྟ་བུ་དང་། འཇུ་མི་ཕམ་གྱིས། སྐབས་འདིའི་སྟོང་མི་སྟོང་ཞེས་པ་ནི་ཐ་སྙད་དུ་སྟོང་མི་སྟོང་ལ་ཡིན་གྱི་དོན་དམ་པར་ཡོད་མེད་ལ་མི་སྟོང་པ་དང་། སྟོང་བའི་ཐ་སྙད་བྱེད་པའི་སྐབས་མིན་པས་དོན་དམ་པར་མི་སྟོང་པའི་ཆོས་ནི་རྣམ་པ་ཀུན་ཏུ་མེད་ངེས་སུ་གོ་བར་བྱའོ།། ཐ་སྙད་ཀྱི་དབང་དུ་བྱས་ན་བུམ་པ་བུམ་པས་མི་སྟོང་པར་འདོད་དེ། ཐ་སྙད་དུ་དེ་སྟོང་ན་བུམ་པ་མེད་པར་འགྱུར་ཞེས་དང་། ཡང་། མཐུན་སྣང་མི་འགོག་པར་བདེན་མེད་སྒྲུབ་ཚུལ་དེ་ལ་བསམ་ནས། བུམ་པ་བུམ་པས་མི་སྟོང་བདེན་གྲུབ་ཀྱིས་སྟོང་། དེས་ན་ཆོས་ཐམས་ཅད་རང་གི་ངོ་བོས་སྟོང་པའི་ཕྱིར་རང་སྟོང་མིན་ཏེ། ཡིན་ན་ཐ་སྙད་དུ་ཡོད་པ་མི་འཐད། དེས་ན་དོན་གཞན་བདེན་གྲུབ་ཀྱིས་སྟོང་པས་གཞན་སྟོང་ཡིན་ནོ། །ཞེས་དང་། གཞན་ཡང་། མིག་རང་གི་ངོ་བོས་མ་སྟོང་ན་བདེན་པས་སྟོང་པ་མི་སྲིད་པས། མིག་ནི་རང་བཞིན་སྟོང་བ་ཉིད་མ་ཡིན་པར་འགྱུར་རོ། །གཞན་གྱིས་སྟོང་ན་ནི་རང་གི་ངོ་བོས་མི་སྟོང་པ་ཆོས་དེའི་རང་བཞིན་མ་ཡིན་ཏེ། ཆོས་གཞན་གང་ཞིག་ཆོས་རང་གི་ངོ་བོས་མི་སྟོང་ན་དེའི་རང་བཞིན་ཡིན་པར་སྒྲོ་འདོགས་པའི་མཁས་བླུན་སུའང་མེད་དོ་ཞེས་གསུངས་སོ། །མདོར་ན་གཞན་སྟོང་ཟེར་བ་ནི་བུམ་པ་སྟོང་ཉིད་དུ་དཔྱོད་པའི་རིགས་པས་བུམ་པའི་ངོ་བོ་སྟོང་མི་སྟོང་ལ་དཔྱད་ན། སྟོང་ན་རང་སྟོང་དང་མི་སྟོང་ན་གཞན་སྟོང་ཟེར་བ་ཡིན་ནོ། །གཞན་ང་ཚོས་ཤེས་པར་བྱ་བ་ནི་གཞན་སྟོང་ལ་དོན་དམ་དང་ཀུན་རྫོབ་གཉིས་སུ་ཡོད་ཅིང་གནས་ལུགས་བདེན་པ་གང་ཡིན་བཅོས་མར་མི་འཐད་ལ་གློ་བུར་སྣང་ཙམ་ཁོ་ནར་གནས་པ་གང་ཡིན་གནས་ལུགས་བདེན་པར་མི་འཐད་པས་སྟོང་གཞི་གཞན་སྟོང་ཡིན་ན་སྟོང་བྱ་རང་སྟོང་ཡིན་མི་རིགས་ཤིང་སྟོང་བྱ་རང་སྟོང་ཡིན་ན་སྟོང་གཞི་གཞན་སྟོང་ཡིན་མི་རིགས་པའི་ཚུལ་དུ་ཡོད་སྐད། དེ་ལ་དོན་དམ་གཞན་སྟོང་ཡིན་ན་རང་སྟོང་ཡིན་མི་སྲིད་ལ་རང་སྟོང་ཡིན་ན་གཞན་སྟོང་ཡང་ཡིན་ཆོག་པས་དེ་ལ་ཡིན་པ་འཇོག་ཏུ་ཡོད་པར་འདོད་དོ། །
བཅུ། དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི“ཐ་སྙད་ཚད་མས་སྟོང་པའི”དགོངས་པ།
        དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པའི་ནང་འཇར་མན་ཧྲུའུ་པེན་ཧོར་གྱིས་གཙོ་བྱས་ཏེ་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་གི་མྱུ་གུའང་ནུབ་ཕྱོགས་ནས་འབུས་འགོ་བརྩམས་ནའང་། བོད་རང་ལ་མཚོན་ན་དེ་ནས་བཟུང་ཤེས་མེད་ཚོར་མེད་དུ་ལོ་ངོ་སུམ་ཅུའི་རིང་གཉིད་དུ་ཡུར་བས་རང་རང་གི་ལྟ་བ་དང་རང་རང་གི་བསམ་བློ་དར་མེད་པ་དེ་བས་སྨོས་མ་དགོས་པ་ཞིག་རེད། དེ་རྗེས་མདོ་སྨད་ཡུལ་གྲུ་རུ་བསམ་བློ་བ་དང་། ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ། སྐད་གཉིས་སྨྲ་བ། རི་མོ་བ། ཡུལ་སྐོར་བ་ཆེན་པོ་ཞེས་ཡོངས་སུ་གྲགས་པ་ཞིག་བྱུང་བའི་མཚན་ལ། ལ་ལས་ཕྱི་ཐོགས་པ་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ（1903-1951）ཞེས་འབོད་དོ།། དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་ལྟ་བའི་ལངས་ཕྱོགས་ཐད་ལ་འཇར་མན་ཤེར་རྟོགས་རིག་པ་བ་ནེ་ཁྲེའི་ལྟ་བར་གདེང་འཇོག་བྱེད་པ་བཞིན་ད་ལྟའི་བར་ལྟ་སྟངས་འདྲ་མིན་སྣ་ཚོགས་ཤིག་མཆིས་ནའང་། ངའི་ལྟ་ཚུལ་ནས་གླེང་ན་ཇོ་ནང་པའི་གཞན་སྟོང་དང་ཀློང་ཆེན་རབ་འབྱམས་པའི་སྤྲོས་བྲལ་བརྗོད་འདས་ཀྱི་དགོངས་པའི་ཤུགས་རྐྱེན་ཕོག་འདུག ཐ་སྙད་ཚད་མས་སྟོང་པའི་ཕྱོགས་ནས་སྔོན་དུ་སྟག་ཚང་ལོ་ཙཱ་བས་ཀྱང་མཐའ་དཔྱོད་བྱས་ཡོད་ལ། དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་ཐ་སྙད་ཚད་གྲུབ་ཁས་མི་ལེན་པ་ནི།“གལ་ཏེ་རང་རེས་ཐག་བཅད་པ་ལ་ཡིད་རྟོན་མེད་དུ་ཆུག་ཀྱང་སངས་རྒྱས་ཀྱིས་ཐག་བཅད་པའི་རྗེས་སུ་འབྲངས་ནས་མི་བསླུ་བ་ཡིན་སྙམ་ན། འོ་ན་སངས་རྒྱས་མི་བསླུ་བར་ཐག་བཅད་མཁན་སུ་ཡིན། དེ་མི་བསླུ་བར་ཀླུ་སྒྲུབ། དེ་མི་བསླུ་བར་རྗེ་བླ་མ། དེ་མི་བསླུ་བར་རང་གི་བླ་མ། བླ་མ་མི་བསླུ་བར་རང་གི་ཐག་བཅད་པར་འདུག”ཅེས་པ་ལྟ་བུས་མཚོན་ནོ། །དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་ཐ་སྙད་ཚད་མས་སྟོང་པ་ཞེས་པའི་གོ་དོན་སྣ་ཚོགས་སུ་མཆིས་པ་དང་། རེ་འགར་སྣང་བ་དང་རེ་འགར་སྒྱུ་མའི་སྣང་བ་རེ་འགའ་མཚན་མ་མེད་པར་ཡང་གོ་རྒྱུ་འདུག ལྷག་པར་སྣང་བ་དང་སྒྱུ་མའི་སྣང་བ་གཉིས་ཀྱི་དབྱེ་བ་གསལ་པོ་མིན་ལ། སློབ་དཔོན་ཟླ་བ་གྲགས་པའི་རི་མོའི་བ་ལས་འོ་མ་བཞོས་པའི་གཏམ་རྒྱུད་དེར། གལ་ཏེ་སྣང་བ་འདི་ཚད་གྲུབ་ཡིན་ན། རི་མོའི་བ་ལ་རྒྱུ་མ་དང་། གློ་བ་དང་། ནུ་མ་མི་སྲིད་པས་ཞེས་དགག་པ་བཏང་ཡོད་ཅིང་། འདི་ནི་སྣང་བ་དངོས་དང་སྒྱུ་མའི་སྣང་བ་གཉིས་ལ་དབྱེ་འབྱེད་མ་བྱས་པའི་དཔེ་གསལ་པོ་ཞིག་རེད། ཡང་བཀྲས་མཐོང་ཐུབ་བསྟན་ཆོས་དར་གྱིས་བྲིས་པའི་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ནང་། “སྐབས་རེར་ངས་རྨི་ལམ་དུ་ངོས་ཟིན་པ་བྱས་ན་རྨི་ལམ་གྱི་ནང་གི་ཤོག་བུ་དང་གཉིད་སད་དུས་སུ་མཐོང་བའི་ཤོག་བུ་གཉིས་ལ་ཁྱད་པར་ག་རེ་འདུག་བལྟས་ནས་ཪྙེད་པར་བྱས། མེ་ལ་བསྲེགས་སོགས་བྱེད་དུས་རྨི་ལམ་དུ་མཐོང་བཞིན་པའི་ཤོག་བུ་དེ་ཚོ་རལ་བ་དང་མེ་ལ་བསྲེགས་པའི་དྲི་མ་སྣ་ལ་ཚོར་རྒྱུ་སོགས་དངོས་གནས་དང་ཁྱད་པར་ཁྱོན་ནས་མི་འདུག”ཅེས་གསུངས་པ་དཔེར་བརྗོད་གཉིས་པ་ཡིན་ལ། དེ་ལྟར་བྱས་ཚེ་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་ཁོང་རང་ནི་དོན་དམ་ཚད་མ་རྐྱང་པ་ཁས་ལེན་ཞིང་སྤྲོས་བྲལ་གྱི་ལྟ་བར་སྣང་ཞེན་ཆེ་བ་ཞིག་ཏུ་རྗེས་སུ་རྟོགས་ཐུབ་བོ། །ཡང་། དཔྱད་པ་འདི་ལ་ཐུག་པས་མེད་དམ་སྙམ། །ལག་པ་ཁབ་ལ་འཕྲད་པས་ཡོད་དམ་སྙམ། །མྱོང་བ་མངོན་སུམ་ལག་པས་ཡིན་ནམ་སྙམ། །སྣང་བ་འཁྲུལ་པ་སྲིད་པས་མིན་ནམ་སྙམ། །ཞེས་བྱ་བའི་རིགས་ནི་སྣང་བ་དངོས་ཀྱི་དཔེ་ཡིན་ལ། མདོར་ན་ཐ་སྙད་ནི་ཤེས་བརྗོད་འཇུག་གསུམ་དང་། ཚད་མ་ནི་ཡང་དག་པའམ་མི་བསླུ་བ། སྟོང་པ་ནི་མ་གྲུབ་པའམ་མི་གནས་པའི་དོན་ཡིན་ལ། གསལ་པོར་བཤད་ན་ཕྱི་རོལ་བདེན་པར་མ་གྲུབ་པ་དང་ཐམས་ཅད་སྟོང་པའི་རང་བཞིན་ཅན་ཏེ་སྤྲོས་བྲལ་ཡིན་ཞིང་། མི་བསླུ་བའམ་ཚད་མས་མི་སྟོང་པ་གང་ཞིག་དོན་དམ་ཚད་མའོ། །གཞན་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱི་ཐ་སྙད་ཚད་གྲུབ་ཀྱིས་སྟོང་པའི་ལྟ་ཚུལ་དང་བདེན་པ་ལ་དོན་དམ་དང་ཀུན་རྫོབ་གཉིས་སུ་ཕྱེ་བའི་དོན་དམ་བདེན་པ་གཉིས་ཀྱང་འདྲ་བར་སྣང་ངོ་། །
 
མཆན་འགྲེལ།
① ནེ་ཁྲེ（尼采1844-1900）ནི་འཇར་མན་གྱི་ཤེར་རྟོགས་རིག་པ་བ་དང་ཀུན་གཞི་ཁོ་ན་སྨྲ་བའི་ཤེར་རྟོགས་རིག་པ་བ་ཡིན་ཞིང་། ཁོང་གིས་ཧྲུའུ་པེན་ཧོར་གྱི་ཀུན་གཞིའི་ལམ་ལུགས་རྒྱུན་འཛིན་བྱས་པ་མ་ཟད། ཧྲུའུ་པེན་ཧོར་གྱི་ཡིད་སྐྱོའི་ལུགས་ལས་རྣམ་པར་རྒྱལ་ཞིང་རང་གི་ཀུན་གཞིའི་སྟོབས་ཀྱི་ལུགས་དང་རྣལ་འབྱོར་ཤེར་རྟོགས་རིག་པའི་གཞི་བཏིང་། གསུང་རྩོམ་གཙོ་བོར། «སྐྱོ་གར་གྱི་བྱུང་བ»«ཙཱ་ར་ཚེའུ་སེ་ཁྲིད་སྟོན་འདི་སྐད་སྨྲ»«ཀུན་གཞིའི་སྟོབས་ཤུགས»སོགས་ཡོད།
② སུའུ་ཀོ་ལ་ཏེ（苏格拉底 469-399）ནི་གནའ་རབས་ཀེ་རེ་སིའི་ཤེར་རྟོགས་རིག་པ་བ། མི་ཚེ་གང་པོར་བསམ་གཞིགས་ཀྱིས་དུས་འདས་པ་དང་རྒྱུན་དུ་དྲི་བ་དྲིས་ལན་བྱས་ཏེ་ཡོད་ཚད་ཐག་གཅོད་བྱེད། ཁོང་གིས་ལྷ་ནི་འཇིག་རྟེན་གྱི་ཆེས་མཆོག་ཏུ་གྱུར་པ་དང་། དམིགས་ཡུལ་དང་ལྡན་པའི་ངང་འཇིག་རྟེན་གྱི་ཡོད་ཚད་བཀོད་སྒྲིག་བྱེད་པོ།  ཤེར་རྟོགས་རིག་པས་རང་བྱུང་ཁམས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་པ་ནི་སྙིང་པོ་སྤུ་ཙམ་ཡང་མེད་པར་བཞེད་ལ།   ཤེར་རྟོགས་རིག་པས་ངེས་པར་དུ་མི་རང་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་དགོས་ཤིང་རང་ཉིད་ངོས་ཟིན་ཚེ་སེམས་ཤུགས་ཉིད་ངོས་ཟིན་པ་དང་། ཤེར་རྟོགས་རིག་པའི་རྩ་བའི་ལས་འགན་ཡང་ཀུན་སྤྱོད་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་བདེན་པར་བཟོ་རྒྱུ་དེ་རེད།
③ ལང་ཀེ（朗格1828-1875）ནི་འཇར་མན་ཁང་ཏི་གསར་མའི་ལུགས་འཛིན་པ་དང་སུའུ་ལེ་ཧྲི（苏黎世）དང་མཱ་པོ་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་ཡིན། ཁོང་གི་གསུང་རྩོམ་གཙོ་བོ་ནི། «དངོས་གཙོ་སྨྲ་བའི་ལོ་རྒྱུས»དང«བཟོ་པའི་གནད་དོན»སོགས་ཡོད།
④ ཧྥུ་རོས་ཏེ（弗洛伊德）ཨོ་སེ་ཁྲུའི་ཡིད་ཀྱི་རྣམ་འབྱེད་རིག་པའི་སྲོལ་འབྱེད་པ་ཡིན། ཁོང་གིས་བཞེད་པའི་རྟོགས་ལྡང་གི་འདུ་ཤེས་ནི་རྟོགས་པ་ཡོད་ཚད་ཀྱི་རྨང་གཞི་དང་འགོ་རྩོམ་ས་ཡིན་ལ། འགུལ་སྐྱོད་ཡོད་ཚད་ཀྱི་སྒུལ་ཤུགས་ཀྱང་ཡིན། དཔེར་ན་ཐོག་མར་བྱུང་བའི་རང་བཞིན་གྱི་བརྒྱུད་རིམ་ལྟ་བུ་དང་། དེའང་རྟོགས་པ་ནི་རྟོགས་ལྡང་གི་འདུ་ཤེས་འཕེལ་རྒྱས་སུ་སོང་བའི་འབྲས་བུ་དང་། རྟོགས་ལྡང་གི་འདུ་ཤེས་འགུལ་སྐྱོད་བྱས་པ་མཚོན་བྱེད་ཀྱི་འདུ་ཤེས་འཛིན་སྟངས་ཏེ་མུ་མཐུད་བྱུང་བའི་རང་བཞིན་གྱི་བརྒྱུད་རིམ་ཡིན་པར་དགོངས། གསུང་རྩོམ་གཙོ་བོར། «རྨི་ལམ་གྱི་འགྲེལ་པ» «ཡིད་ཀྱི་རྣམ་དཔྱོད་མདོར་བསྟན» «རྟོགས་ལྡང་གི་འདུ་ཤེས» «སྟོང་བསམ་དང་རྨི་ལམ»སོགས་ཡོད།
⑤ མ་ཅི་ཡ་ཝེ་ལེ（马基雅维里1469-1527）ནི་སྒྱུ་རྩལ་ཉམས་གསོའི་སྐབས་ཀྱི་ཨི་ཊ་ལིའི་མ་རྩ་རིང་ལུགས་ཀྱི་བསམ་བློ་བ་ཞིག་རེད། ཁོང་གི་བསམ་ཚུལ་ལྟར་ན་མི་གཤིས་ནི་ཁྲེལ་མེད་དང་རང་གཅེས་ཆེ་བས། དབང་སྒྱུར་བས་དེར་དམིགས་ཏེ་དབང་སྒྱུར་བྱས་ཆོག་ལ། ཐབས་སྣ་ཚོགས་སྤྱད་དེ་འབངས་མི་སེར་ལ་བརྙས་བཅོས་བྱས་ཀྱང་ཆོག དེ་ནི་མ་རྩ་ཅན་རྣམས་བཀས་བཀོད་རྒྱུད་འཛིན་པའི་སྟོབས་ཤུགས་ལ་བརྟེན་ཏེ་འཕེལ་རྒྱས་སུ་གཏོང་བའི་དགོས་མཁོ་ཡིན་ལ། མ་རྩ་རིང་ལུགས་འཕེལ་རྒྱས་དང་རྒྱལ་ཁབ་གཅིག་གྱུར་བྱེད་པའི་ཐབས་ཀྱང་ཡིན་པར་འདོད། གསུང་རྩོམ་གཙོ་བོ་ནི། «རྒྱལ་པོའི་རྣམ་བཤད»དང་། «ཧྥའོ་ལོ་ལོང་སའི་ལོ་རྒྱུས»སོགས་ཡོད།
⑥ ཁང་ཏི（康德 1724-1804）ནི་འཇར་མན་གྱི་གནའ་བོའི་སེམས་གཙོ་སྨྲ་བའི་སྲོལ་འབྱེད་པ་ཡིན། ཁོང་གི་དགོངས་པར་སྤྱོད་ལམ་ནི་དགེ་བ་ཡིན་མོད་དེ་འདྲའི་དགེ་བ་རྣམ་དག་ཅིག་མ་རེད། དེ་བས་མི་རྣམས་ཕྱོགས་གཅིག་ནས་རྗེས་དཔག་གི་ས་རུ་ཡོད་པ་དང་། ཕྱོགས་གཅིག་ནས་མངོན་སུམ་གྱི་ས་རུ་གནས་ཡོད། རྗེས་དཔག་གི་ཕྱོགས་ནས་བལྟས་ན་ང་ཚོས་ཀུན་སྤྱོད་ཀྱི་ཁྲིམས་བསྲུང་ཚེ་སྤྱོད་ལམ་ལྡན་པ་དང་། མངོན་སུམ་གྱི་ཕྱོགས་ནས་བཤད་ན། མི་ལ་བདེ་སྐྱིད་ཐོབ་དགོས་ཤིང་མི་རང་ཡང་རང་བྱུང་ཁམས་ལ་གཏོགས་པ་དང་རང་བྱུང་ཁམས་བེད་སྤྱོད་བྱེད་པའི་ཐོབ་ཐང་ལྡན་ཡོད། དེར་བརྟེན་མི་ནི་མངོན་སུམ་དང་རྗེས་དཔག་གི་གཅིག་གྱུར་ཡིན་ལ། བདེ་སྐྱིད་དང་སྤྱོད་ལམ་འཛོམ་རེ་བྱེད་མཁན་ཞིག་ཀྱང་ཡིན་པར་འདོད། གསུང་རྩོམ་གཙོ་བོར། «རྗེས་དཔག་རྐྱང་པའི་དགག་བཞག»དང་། «འབྱུང་འགྱུར་གཟུགས་འདས་རིག་པའི་སྔོན་འགྲོ» «ཀུན་སྤྱོད་གཟུགས་འདས་རིག་པའི་རྨང་གཞི»སོགས་ཡོད།
⑦ ཕོ་བུ་འར（波普尔 1902-？）ནི་ཨོ་སེ་ཁྲུའི་ཤེར་རྟོགས་རིག་པ་བ་དང་རྗེས་དཔག་སྨྲ་བ་ལ་དགག་བཞག་གནང་མཁན་ཞིག་ཡིན། ལྟ་བ་གཙོ་བོ་ནི་དང་ཐོག་གནད་དོན་ནས་འགོ་བརྩམས་པ་དང་ཚོད་ལྟའི་རང་བཞིན་གྱི་ཚུལ་དུ་སྨྲས་ཏེ། དགག་བཞག་ལས་ནོར་འཁྲུལ་བསལ་བ་དང་དེ་ལས་གནད་དོན་གསར་པ་འཚོལ་བར་སེམས་ལ། དེ་དག་ནི་ཝེ་ཐེ་ཀིན་སི་ཐེན་གྱི་ལྟ་བ་དགག་ཆེད་ཡིན་པར་འདོད། གསུང་རྩོམ་གཙོ་བོ་ནི«གཏན་ཚིགས་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག» «ཕྱི་རོལ་ཡུལ་གྱི་ཤེས་བྱ» «སྔོན་དཔག་དང་དགག་བཞག»སོགས་ཡོད།
⑧ ཧེ་ཀེར（黑格尔 1770-1831）ནི་འཇར་མན་གནའ་བོའི་སེམས་གཙོ་སྨྲ་བའི་ཤེར་རྟོགས་རིག་པ་བ་དང་རྩོད་སྒྲུབ་སྨྲ་བ་པོ་ཡིན་ཞིང་། ཁོང་གི་ལྟ་ཚུལ་ནི་དངོས་གཟུགས（实体）ཉིད་གྲུབ་ཆ་གཙོ་བོ་ཡིན་པའི་རྨང་གཞིའི་སྟེང་ནས་འགོ་བརྩམས་ལ། ལྟོས་མེད་ཤེས་པའི་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་གོ་རིམ་དེ་རིམ་པ་གསུམ་བརྒྱུད་ཡོད་དེ། གཏན་ཚིགས་ཀྱི་རིམ་པ་དང་། རང་བྱུང་གི་རིམ་པ། ཤེས་པའི་རིམ་པ་བཅས་འདི་གསུམ་ནི་གྲུབ་ཆ་གཙོ་བོས“ལྟོས་མེད་ཤེས་པ”བྱུང་བ་རང་ཉིད་དང་། འཕེལ་བ་རང་ཉིད། རང་ཉིད་རང་སྟེང་ལ་ཕྱོགས་པའི་བརྒྱུད་རིམ་མཚོན་བྱེད་དང་། ཧེ་ཀེར་གྱི་ཤེར་རྟོགས་རིག་པའི་མ་ལག་སྟེ་གཏན་ཚིགས་རིག་པ་དང་། རང་བྱུང་ཤེར་རྟོགས་རིག་པ། ཤེས་པའི་ཤེར་རྟོགས་རིག་པ་བཅས་འགྲུབ་བྱེད་དང་། “ལྟོས་མེད་ཤེས་པའི”རྩོད་སྒྲུབ་གོ་རིམ་གྱི་གསལ་བྱེད་ཀྱང་རེད། གསུང་རྩོམ་གཙོ་བོ་ནི། «གཏན་ཚིགས་རིག་པ»（དུས་རྒྱུན་གཏན་ཚིགས་ཆེན་པོ་ཞེས་འབོད）དང་། «རང་བྱུང་ཤེར་རྟོགས་རིག་པ» «ཤེས་པའི་ཤེར་རྟོགས་རིག་པ»སོགས་ཡོད།
⑨ ཧྲུའུ་པེན་ཧོར（叔本华 1786-1860）ནི་འཇར་མན་གྱི་ཤེར་རྟོགས་རིག་པ་བ་དང་། ཉེ་རབས་སུ་རྗེས་དཔག་སྨྲ་བར་རྒོལ་ལན་སློག་མཁན་གྱི་མི་སྣ་གཙོ་བོ། ཀུན་གཞི་ཁོ་ན་སྨྲ་བའི་སྲོལ་བཏོད་པ་བཅས་ཡིན་ལ། ཀུན་གཞི་ནི་འཇིག་རྟེན་གྱི་རང་གཟུགས་དང་། འཇིག་རྟེན་གྱི་བརྗོད་སྙིང་དང་། རང་བཞིན། རྟོགས་རུང་གི་འཇིག་རྟེན་ཡིན་ལ། སྣང་བ་ནི་ཀུན་གཞིའི་མེ་ལོང་ལས་མ་འདས་པར་སེམས། དངོས་པོ་དང་བསམ་བློ་ཐམས་ཅད་ཀུན་གཞི་ལས་བྱུང་བ་དང་ཀུན་གཞིས་ཐག་གཅོད་པར་བྱེད། དཔེར་ན་ཆུ་བོ་རྒྱ་མཚོར་འབབ་པ་དང་ས་བོན་ལས་མྱུ་གུ་སྐྱེ་བ་ལྟ་བུ་སྟེ་ཡོད་ཚད་ཀུན་གཞིའི་མཚོན་སྟངས་ཡིན་པར་འདོད། གསུང་རྩོམ་གཙོ་བོ་ནི། «ཀུན་གཞི་དང་སྣང་བརྙན་གྱི་འཇིག་རྟེན་ཞེས་བྱ་བ»དང་། «རང་བྱུང་ཁྲོད་ཀྱི་ཀུན་གཞིའི་རྣམ་བཤད» «མི་ཆོས་རིག་པའི་ཁྲོད་ཀྱི་རྩ་བའི་གནད་དོན་གཉིས»སོགས་ཡོད།
⑩ ཨ་ཆུ་ན（托马斯· 阿奎那 1225-1274）ནི་དུས་རབས་བར་མའི་ནང་ཡོ་རོབ་ཏུ་སྐད་གྲགས་ཆེ་བའི་དགོན་པའི་ཤེར་རྟོགས་རིག་པ（经院哲学）སྨྲ་བ་བོ་ཡིན་ཞིང་། ཁོང་གི་བཞེད་པ་གཙོ་བོར་སྲོག་ཆགས་དང་རྩི་ཤིང་ལའང་རྣམ་ཤེས་ཡོད་ལ། དེའང་མིའི་རྣམ་ཤེས་དང་མི་མཚུངས་ཤིང་། དེ་དག་གི་ཚེ་སྲོག་ནི་འཇིག་སྲིད་པ་དང་ཤ་རུས་གདོས་བཅས་དང་བྲལ་ཡོད། མིའང་རྩི་ཤིང་བཞིན་སྐྱེས་པ་དང་སྲོག་ཆགས་བཞིན་ཁ་ལ་བཟའ་བཏུང་དང་འཚོ་སྐྱོང་བྱེད་དགོས། མི་ལ་མི་འཇིག་པའི་རྣམ་ཤེས་ལས་གཞན་རྩི་ཤིང་དང་སྲོག་ཆགས་ཀྱི་རྣམ་ཤེས་ཀྱང་ཡོད་པའི་སྐབས་མཆིས། མིའི་རྣམ་པ་ནི་གཅིག་སྟེ་དེ་ནི་ཁོའི་རྟོག་རིག་གི་རྣམ་ཤེས་ཉིད་ཡིན་པར་འདོད། གསུང་རྩོམ་གཙོ་བོར«ལྷའི་རིག་པའི་རྣམ་བཞག་ཆེན་མོ»དང«ཐ་དད་ཆོས་ལུགས་དགག་པའི་རྣམ་བཞག་ཆེན་མོ»བཅས་ཡོད།
⑪ ཝེ་ཐེ་ཀིན་སི་ཐེན（维特干斯坦 1889-1951）ནི་ཨོ་སེ་ཁྲུའི་བརྡ་བྱེད་ཤེར་རྟོགས་རིག་པའི་སྲོལ་འབྱེད་པ་རེད། ཁོང་གི་འདོད་ཚུལ་ནི་སྲོལ་རྒྱུན་ཤེར་རྟོགས་རིག་པའི་གནད་དོན་གྱི་གླེང་ཕྱོགས་དེ་ང་ཚོའི་བརྡ་བྱེད་ཀྱི་གཏན་ཚིགས་ལ་གོ་ལོག་བྱུང་བའི་སྟེང་ནས་རྨང་གཞི་བཏིང་བ་དང་། དེས་ང་ཚོའི་བསམ་གཞིགས་ལའང་དབྱེ་མཚམས་ཕྱེ་བར་སེམས་པ་མ་ཟད། ཤེར་རྟོགས་རིག་པ་ཡང་གཞུང་ལུགས་ཤིག་མ་ཡིན་པར་འགུལ་སྐྱོད་ཅིག་ལ་ངོས་འཛིན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། འགུལ་སྐྱོད་དེ་གསལ་པོར་བཤད་ན་ཆོས་ཅན་གྱི་རྙོག་འཛིང་སེལ་རྒྱུ་དེ་རེད། དེ་བས་ཤེར་རྟོགས་རིག་པས་རྟོགས་དཀའ་བའི་གོ་དོན་དང་བརྗོད་གཞི་གསལ་པོ་མིན་པའི་བསམ་བློ་རྣམས་གསལ་པོ་དང་རྣམ་དག་བྱེད་དགོས་པར་འཁུམས། གསུང་རྩོམ་གཙོ་བོ་ནི། «གཏན་ཚིགས་ཤེར་རྟོགས་རིག་པའི་རྣམ་བཤད»དང་། «ཤེར་རྟོགས་རིག་པའི་ཞིབ་འཇུག» «རྩིས་རིག་རྨང་གཞི་སྐོར་གྱི་བསམ་འཆར» «དེབ་སྔོན་དང་དེབ་སེར་ནག»སོགས་ཡོད།
⑫ པོ་ལ་ཐུ（柏拉图 427-347）ནི་གནའ་རབས་ཞི་ལའི་སེམས་གཙོ་སྨྲ་བའི་ཤེར་རྟོགས་རིག་པ་བ་ཆེན་པོ་རེད། ཁོང་གི་དགོངས་པ་གཙོ་བོར་རང་གི་འཇིག་རྟེན་ལྟ་ཚུལ་ལས་འོང་བའི་འཇིག་རྟེན་གཉིས་ཏེ་དངོས་ཡོད་འཇིག་རྟེན་ནི་རྟོག་བཅས་འཇིག་རྟེན་གྱི་སྣང་བརྙན་དང་རྟོག་བཅས་འཇིག་རྟེན་ནི་མིས་མངོན་སུམ་དུ་མི་མཐོང་ཞིང་རྗེས་དཔག་གི་སྤྱོད་ཡུལ་ཡིན་པས“རྟོགས་རུང་གི་འཇིག་རྟེན”ཞེས་ཀྱང་ཟེར་ལ། དངོས་ཡོད་འཇིག་རྟེན་གྱི་བྱ་དངོས་ནི་མིས་མངོན་སུམ་དུ་མཐོང་བས“རྟོག་རིག་གི་འཇིག་རྟེན”ཡང་ཟེར། རྟོག་བཅས་ཀྱི་འཇིག་རྟེན་ནི་དོན་དམ་པར་གཞི་གྲུབ་པས་ཨང་དང་པོ་དང་། དངོས་ཡོད་འཇིག་རྟེན་གྱི་བྱ་དངོས་ཡོད་ཚད་ལ་སྐྱེ་འཇིག་གི་འགྱུར་བ་ལྡན་ཞིང་རྟོག་བཅས་འཇིག་རྟེན་ལས་བྱུང་བར་འདོད་དོ། །གསུང་རྩོམ་གཙོ་བོ་ནི། «རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་ལེའུ»དང་། «བློ་གྲོས་ཅན་གྱི་ལེའུ» «ཐེ་ཨཱ་ཐེ་རྡུའི་ལེའུ»སོགས་ཡོད།
⑬ས་ཁྲར（萨特 1905-1980）ནི་ཧྥ་རན་སིའི་སྐད་གྲགས་ཅན་གྱི་ཤེར་རྟོགས་རིག་པ་བ་དང་། སྒྲུང་རྩོམ་པ། འཁྲབ་གཞུང་རྩོམ་པ་པོ་ཞིག་རེད། ས་ཁྲར་གྱི་བཞེད་པ་ལ། རྟོགས་པ་ཁོ་ནས་འཇིག་རྟེན་ལ་དཔྱད་པ་བཏང་ཚེ། གཞི་གྲུབ་ཀྱང་རྣམ་པ་གཉིས་སུ་ཡོད་པ་དང་། དེ་ཡང་རང་ཉིད་ཀྱི་གཞི་གྲུབ་དང་རང་ངོས་ཀྱི་གཞི་གྲུབ་སྟེ། སྔ་མ་ནི་འུར་འུར་འཆེམ་འཆེམ་གྱི་ང་ཚོའི་འཇིག་རྟེན་ཏེ་གློ་བུར་དུ་བྱུང་བ་དང་། དམིགས་ཡུལ་མེད་པའི་རང་བཞིན་དང་།  རྒྱུ་འབྲས་རང་བཞིན་དང་གཏན་སྲོལ་རང་བཞིན་ལ་ཟེར་ཞིང་། ཕྱི་མ་ནི་མིའི་རྟོགས་པ་ཉིད་དང་དོན་དམ་པར་གཞི་གྲུབ་པ་སྟེ། དངོས་པོ་གང་གིས་ཀྱང་བཀག་སྡོམ་བྱེད་མི་ནུས་པའི་རང་དབང་པ་ཞིག་ལ་བརྗོད། ཡིན་ཡང་གཞི་གྲུབ་རྣམ་པ་གཉིས་སོ་སོར་འབྱེད་མི་ནུས་ཤིང་ཕྱོགས་བསྡུས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཞིག་གིས་ཕན་ཚུན་སྦྲེལ་ཡོད་པར་སེམས། གསུང་རྩོམ་གཙོ་བོ་ནི། «གཞི་གྲུབ་དང་སྟོང་པ»དང་། «གཞི་གྲུབ་སྨྲ་བ་ནི་མི་ཆོས་སྨྲ་བ་ཞིག་ཡིན» «རྩོད་སྒྲུབ་རྗེས་དཔག་གི་དགག་བཞག» «སྐྱུགས་བྲོ་བའི་སེམས»སོགས་ཡོད།