《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་འགར་ཐོག་མར་དཔྱད་པ》ཞེས་པའི་རྩོམ་ཡིག་གི་དགག་སྒྲུབ།

      དེར་མ་ཟད་ས་པཎ་གྱི་གསུང་ལས་ཀྱང་། “བོད་ཀྱི་སྒྲ་འདི་ནི་རྒན་པོ་རྣམས་ལ་གྲགས་པ་གཙོ་བོ་ཡིན་གྱི་སྒྲུབ་པ་གཙོ་བོ་མ་ཡིན་ནོ། །བོད་ལ་རིང་ཐུང་དང་དྲག་ཞན་ལ་སོགས་པའི་སྒྲ་ཁ་བ་སང་སང་ཞེས་པ་ལྟ་བུ་དོན་ལ་ཡོད་ཀྱང་དེ་དག་གི་རྟགས་རྒན་པོ་རྣམས་ཀྱིས་མ་མཛད་དེ་སྐད་དང་དོན་གྱིས་གོ་དགོས་པའོ། །⒀”ཞེས་དང་ས་སྐྱ་བསོད་ནམས་རྩེ་མོས། “ཡི་གེ་མདོ་ཞེས་བྱ་བ་ལས། འདི་དང་འབྱུང་གནས་མི་འདྲ་ཡོད། །དེ་ནོར་འདི་བདེན་གང་ཡིན་པ། །རང་གི་ཁ་ལྕེ་ཡིད་ལ་དྲིས། །⒁”ཞེས་པ་དག་ལ་བལྟས་ན་དེ་སྔོན་བོད་ལ་སྒྲ་རིག་པ་ཡོད་པ་ནི་གསལ་བོར་བསྟན་པས་ན་འདི་ལྟ་བུར་སྟབས་བདེ་བོ་ཞིག་གིས་བསྡོམས་ཚིག་འཇོག་ཐུབ་པ་ཞིག་མ་ཡིན་ནོ། ། ལྷག་པར་དཔྱད་པའི་གཞི་གལ་ཆེ་བ་ཞིག་ནི་རྔོག་བློ་ལྡན་ཤེས་རབ་ཀྱི《དག་ཡིག་ཉེར་མཁོ་བསྡུས་པ》ལས། “ག་དང་བ་ཡི་རྗེས་སུ་ཏུ། །ང་ད་ན་མ་ར་ལ་དུ། །ས་སུ་འ་དང་འདོགས་ཅན་དང་། །རྐྱང་བ་རུ་སྟེ་དཔེ་རིམ་བཞིན། །⒂”སོགས་ལ་དོན་དང་འབྲེལ་སྒྲ་སོགས་སུམ་ཅུ་བའི་ཐོབ་ཐང་བྱུང་བ་དེ་སུམ་རྟགས་སྐབས་དེར་དར་ཁྱབ་བྱུང་བ་མཚོན་ཞིང་། 《མཁས་པ་འཕྱིམས་ཀྱི་གསན་ཡིག》ལས། “སློབ་དཔོན་ཞང་ཡོན་ཏན་བྱང་ཆུབ་ལས། སྨྲ་སྒོ་མཚོན་ཆ་དང་སྒྲའི་བསྟན་བཅོས2ཐོས་སོ།⒃”ཞེས་པའི་བསྟན་བཅོས་གཉིས་སུམ་རྟགས་གཉིས་ཡིན་ངེས་པས་སྐབས་དེར་སུམ་རྟགས་ལ་ཆེད་དུ་འཆད་ཉན་བྱེད་པ་རྟགས་གསལ་བོར་མཚན་ཡོད་པ་མ་ཟད། བུ་སྟོན་རིན་ཆེན་གྲུབ་ཀྱི（1290—1364）ཆོས་འབྱུང་ལས་ཀྱང་། “ཐུ་མི་སཾ་བྷོ་ཊས་མཛད་པའི་སྒྲའི་བསྟན་བཅོས་བརྒྱད་ལས་སུམ་ཅུ་པ་དང་རྟགས་ཀྱི་འཇུག་པ་གཉིས་ལས་མ་རྙེད⒄”ཞེས་སུམ་རྟགས་ལ་རྒྱ་འགྱུར་མའི་བཀའ་བསྟན་དང་མཉམ་པའི་གོ་ས་ཞིག་གནང་འདུག་པ་འདི་དག་བློ་ལྡན་དག་དགའ་བའི་གསོས་སུ་འགྱུར་ངེས།
      འདི་ནི་ལོ་རྒྱུས་རིག་པས་དཔྱད་ན་ཆེས་སླ་བའི་གནད་དོན་ཞིག་ཡིན་མོད《ལོ་རྒྱུས་གཡུ་ཡི་ཕྲེང་བ》རྩོམ་པ་བོ་འདིས་འདི་ལྟར་ལོ་ཚིགས་ལ་ཁ་ཡ་མ་བྱས་པར་རང་འཁྲུལ་གཞན་རྨོངས་ཀྱིས་དཔྱད་བརྗོད་སྤེལ་བ་ནི་ཇི་འདྲའི་ཡིད་སྐྱོ་བ་ཞིག་རེད་ཨང་། འདིས་དགག་སྒྲུབ་གསུམ་པ་དང་དྲུག་པའི་དོགས་པའང་རང་སར་བཀྲོལ་བར་བྱས་ཡོད་པས་ལོགས་སུ་དཔྱད་པ་གཏོང་མི་དགོས་སོ། །
      གསུམ་པ། ཁོང་གི་དགག་སྒྲུབ་བཞི་བ་དང་བདུན་པ་བརྒྱད་པ་བཅས་ནི་རྩོམ་པ་བོས་དགོངས་ཚུལ་གཞན་དག་ལས་སུམ་རྟགས་ས་པཎ་ཡབ་སྲས་ལས་བྱུང་བ་ལ་འབྲེལ་བ་ཅི་ཡང་མེད་ཅིང་མ་ངེས་པ་འབའ་ཞིག་ཏུ་སྣང་མོད་བརྗོད་བྱ་བསྒྲིབ་པར་འགྱུར་བས་དཔྱོད་པའི་ངལ་བ་ཅི་ཡང་མི་བསྟེན་ནོ། །
      བཞི་བ། ཁོང་གི་དགག་སྒྲུབ་ལྔ་བའི་ནང་དུ“བསྟན་བཅོས་འགྱུར་རོ་ཅོག་གི་གཤམ་དུ་བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་མཁས་པ་དག་གིས་མཛད་པའི་བསྟན་བཅོས་འགའ་ཞིག་འཁོད་པའི…ཐོག་མར་ལོ་པཎ་མང་བོས་མཛད་པའི་བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ཆེན་མོ…བྱེ་བྲག་  རྟོགས་བྱེད་སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས། རྒྱབ་བར་དུ་ཐོན་མིའི་ཨ་ནུས་བྱས་པའི་སྒྲའི་བསྟན་བཅོས་ལུང་དུ་སྟོན་པའི་རྩ་བ་སུམ་ཅུ་བ་དང་དེའི་མཇུག་ལྕེ་ཁྱི་འབྲུག་གིས་མཛད་པའི་བྱཱ་ཀ་ར་ཎའི་མདོ་ཙམ་ཞིག་བསྒྱུར་བ་གནས་བརྒྱད་རྩ་བ་དང་། སྒྲའི་བསྟན་བཅོས་གནས་བརྒྱད་ཀྱི་འགྲེལ་ཞེས་སྔ་ཕྱི་རིམ་པ་སྒྲིག་ཕྱོགས་དེ་རྟོགས་དཀའ་བ་ཞིག་འདུག…གལ་ཏེ་སུམ་རྟགས་རྩ་བ་ཐོན་མིས་མཛད་པ་དངོས་འབྲེལ་ཡིན་ན…གོ་རིམ་དང་བོ་ཁོ་ནར…འགོད…དགོས། འདི་བརྡ་དང་ཚིག་སྦྱོར་གང་གི་ཆ་ནས་ཀྱང་གནའ་ཡིག་གི་མཚན་ཉིད་མི་ལྡན⒅”གསུངས། དེ་ལ་ཡང་དཔྱད་དགོས་ཏེ།
1 བསྟན་འགྱུར་གྱི་གོ་རིམ་སྒྲིག་སྟངས་དེ་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་བྱུང་རིམ་ལ་སྦྱར་ནས་ཚད་མར་འཛིན་ན་སུམ་རྟགས་གནས་བརྒྱད་ཆེན་པོའི་རྩ་འགྲེལ་གྱི་སྔོན་དུ་བྱུང་བ་མི་འདོད་བཞིན་དུ་ཁས་ལེན་དགོས་ལ་དེ་དགོས་དབང་བསམ་པའམ་ཡང་ན་ཚད་མར་མི་འཛིན་ན་འདི་ལྟ་བུའི་དགག་སྒྲུབ་བྱས་པ་དོན་མེད་པ་ཉིད་དུ་ཁས་བླངས་པ་ཡིན་ནོ། །ཁོ་བོས་དཔྱད་ན་གོ་རིམ་དེ་ནི་བཙུན་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་རིན་ཆེན་གྱི་དགོངས་ཕྱོགས་ཙམ་ལས་མ་འདས་སྙམ་ཏེ་དང་བོ་དག་ཡིག་དང་དེ་ནས་བརྡ་སྤྲོད་སྦྱོང་བ་ནི་བོད་ཡིག་སྦྱོང་བའི་གོ་རིམ་ཞིག་ཡིན་པས《བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད》ཆེ་འབྲིང་གཉིས་སྔོན་དུ་བཞག་ནས་སུམ་རྟགས་བརྡ་སྤྲོད་པའི་ཐོག་མར་བཞག་ན་འགལ་བ་མེད་ལ་ཡང་ན་སྔ་མ་གཉིས་རྒྱལ་བོས་བཀས་བཅད་པར་དབང་བཙན་པར་བྱས་ནས་སྔ་མར་བཞག་ཅིང་དེ་ནས་སུམ་རྟགས་བརྡ་སྤྲོད་པའི་ཐོག་མ་ཡིན་པས་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་ཐོག་མར་བྱས་པ་ཡིན་ཞེས་བཤད་ནའང་འགལ་བ་ཅི་ཡང་མེད། འདིར་གལ་ཆེན་དུ་གཟུང་དགོས་པ་ནི་བཅོམ་ལྡན་རིག་རལ་དང་དབུས་པ་བློ་གསལ་གྱི་བསྟན་འགྱུར་གྱི་དཀར་ཆག་ཡིན་ལ་དེ་ལས་དཔྱད་དགོས་པ་མང་ན་ཡང་ད་རེས་དཔེ་མ་འཛོམས་པས་རེ་ཞིག་བསྐྱུར་རོ། །
2 སུམ་རྟགས་ལ་བརྡ་དང་ཚིག་སྦྱོར་གང་གི་ཐད་ནས་ཀྱང་གནའ་ཡིག་གི་མཚན་ཉིད་མི་ལྡན་པ་དངོས་འབྲེལ་ཡིན་ནའང་རྡོ་རིང་དང་གཏེར་ཡིག་སོགས་དམིགས་བསལ་ཅན་མ་གཏོགས་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་ཆོས་དཔེ་དང་ཡིག་ཆ་མཐའ་དག་ལ་བཀས་བཅད་ཀྱི་དགོངས་པ་བཞིན་བཀས་བཅད་བྱས་པ་ན་སུམ་རྟགས་ལ་བཀས་བཅད་མི་བྱེད་པའི་དམིགས་བསལ་མེད་པའི་གནད་ཀ་འདི་ཤེས་ན་དེ་ལ་དོགས་པ་བྱེད་རིན་ཡོད་པ་ཞིག་གཏན་ནས་མིན། དེ་ཡང་ཡིན་ཏེ་ད་ལྟ་ད་དུང་ཐོན་མིའི་འགྱུར་བྱང་ཡོད་པའི་ལྷའི་དཔང་སྐོང་ཕྱག་རྒྱ་ལ་འགྱུར་བཅོས་ཐེངས་ལྔ་བྱས་པ་འགྱུར་བྱང་དུ་གསལ་བ་བཞིན་སྐབས་དེའི་བཀའ་བསྟན་དག་ཀྱང་བཀས་བཅད་བརྒྱུད་པས་གནའ་བོའི་ཡིག་ཆའི་ཁྱད་ཆོས་བྲག་ཕུག་སོགས་ལས་ཐོན་པ་མ་གཏོགས་ལ་མེད་དོ། །དེ་བས་སུམ་རྟགས་ལ་གནའ་བོའི་ཁྱད་ཆོས་མི་ལྡན་པར་ཡ་མཚན་དོན་ཅི་ཡང་མེད་དོ། །
3 རྡོ་རིང་དང་ཏུང་ཧོང་གཏེར་ཡིག་སོགས་ན་སུམ་རྟགས་དང་མི་མཐུན་པ་མང་བོ་ཡོད་པ་དངོས་འབྲེལ་ཡིན་མོད་དེ་ལ་བསམ་དགོས་པ་ཞིག་ནི་གཅིག་ནི་དེ་དག་ཡིག་ནོར་ཡིན་མིན་བསམ་དགོས་ལ་གཅིག་ནི་སུམ་རྟགས་དང་མི་མཐུན་པ་དེ་དག་ལ་སྤྱི་འགྲོས་ཤིག་ཡོད་མེད་ལ་ལྟ་དགོས་པ་དེ་ཡིན། དེ་ནི་སྡོམ་རྩིས་དང་གཤིབ་བསྡུར་རིག་པ་ལས་དཔྱད་དགོས་པ་ཞིག་སྟེ་ཡིག་ནོར་ཡིན་ན་དཔྱད་གཞིའི་རིན་ཐང་ཅི་ཡང་མེད་ལ་སྤྱི་འགྲོས་ཡོད་ན་གཞུང་ལུགས་ཤིག་ལ་བརྟེན་པའི་རྟགས་ཡིན་པས་སུམ་རྟགས་ཐོན་མིའི་མིན་དུ་ཆུགས་ཀྱང་སྐབས་དེར་བརྡ་སྤྲོད་པའི་གཞུང་ལུགས་ཤིག་གྲུབ་ཟིན་པས་དེ་དག་ དང་སུམ་རྟགས་ཀྱི་བར་ན་འབྲེལ་བ་ག་འདྲ་ཡོད་མེད་ནི་དཔྱད་དགོས་པ་ཞིག་ཡིན། དེ་ནི་ཁོ་བོས་སུམ་རྟགས་དང་གནའ་བོའི་ཡིག་ཆ་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་དཔྱད་པ་ཞེས་པའི་རྩོམ་ཡིག་ཏུ་དཔྱད་འདོད་པས་རེ་ཞིག་བསྐྱུར་རོ། །
4 འདི་ནས་ཆེད་དུ་གསལ་བོར་ཤེས་པ་ཞིག་ནི་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་ཡིག་ཆ་དག་ནི་སུམ་རྟགས་ཀྱི་གཞུང་བཞིན་དུ་བྲིས་འདུག་པ་གསལ་བོར་མཐོང་བས་སུས་ཀྱང་བསྙོན་འདིང་མི་ནུས་ལ་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་དང་ཏུང་ཧོང་གཏེར་ཡིག་དྲིལ་བུའི་ཁ་བྱང་བཅས་བཙན་པོའི་དུས་རབས་ཀྱི་ཡི་གེར་སུམ་རྟགས་དང་མི་མཐུན་པ་མང་མོད་བརྒྱ་ཆའི་བརྒྱད་ཅུའི་ཡན་སུམ་རྟགས་དང་མཐུན་པ་དེ་ནི་སྐབས་དེར་སུམ་རྟགས་བཞུགས་ཡོད་པའི་རྟགས་ཡིན་ཏེ་གལ་ཏེ་སུམ་རྟགས་བྱུང་མེད་ན་དེ་ལྟ་བུའི་སྤྱི་འགྲོས་ཤིག་ཇི་ལྟར་འབྱུང་ཐུབ་བམ། འདི་ནི་གནད་དོན་ཆུང་ཆུང་ཞིག་ག་ལ་ཡིན། ལྷག་པར《སྒྲ་སྦྱོར་བམ་གཉིས》 ལས། ལ་ལ་བྱཱ་ཀ་རའི་ལུགས་དང་མི་མཐུན་ཏེ་ཞེས་བྱུང་བའི་ཚིག་དེ་མི་འགྱུར་རྡོ་རྗེ་ལྟ་བུ་ཡིན་ཏེ་བྱཱ་ཀ་ར་དེ་རྒྱ་གར་གྱི་གཞུང་ཡིན་ན་བོད་ཀྱི་གཞུང་དེ་དང་མི་མཐུན་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཡང་མེད་ལ་བོད་ཀྱི་ཡིན་ན་སྐད་དང་མཐུན་པའི་བརྡ་སྤྲོད་པའི་གཞུང་ལུགས་ཤིག་སྐབས་དེར་བྱུང་ཟིན་པ་མིན་ནམ།
གཉིས་པ། 《སུམ་རྟགས་རྩ་བ》དང《ཡི་གེའི་སྦྱོར་བ》གཉིས་ཀྱི་གཤིབ་བསྡུར་ལས། 《ཡི་གེའི་སྦྱོར་བ》དང་སུམ་རྟགས་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ལ་དཔྱད་པ།
      སྤྱིར་ན་སུམ་རྟགས་དང《ཡི་གེའི་སྦྱོར་བ》གཉིས་བར་གྱི་འབྲེལ་བ་ཐེ་ཚོམ་ཟ་དགོས་པའི་གནད་དོན་ཞིག་མེད་ལ་སུམ་རྟགས་ལ་མཁྱེན་པ་ཡངས་པའི་མཁས་པ་དག་སྔོན་ནས་དེ་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་བ་གསལ་བོ་ཤེས་ཡོད། 《ཡི་གེ་སྦྱོར་བ》མཐོང་མ་མྱོང་ཡང་སུམ་རྟགས་ལ་ཞིབ་འཇུག་ཅུང་བྱེད་མཁན་ཞིག་ཡིན་ན་མཁས་དབང་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་གིས་ཐོན་མིའི་ཞལ་ལུང་ལས། “ས་སྐྱ་པན་ཆེན་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི《སུམ་རྟགས་དོན་འགྲེལ་ཚིགས་བཅད་མ》《ཡི་གེའི་སྦྱོར་བ》སོགས་ལེ་ཚན་ཁ་ཤས⒆”ཞེས་མཁས་པའི་བློ་གྲོས་ལས་ཐོན་པའི་བསྡོམས་ཚིག་ལས་གནད་དོན་དེ་དག་ཆེས་སླ་བའི་སྒོ་ ནས་ཐག་ཆོད་པ་ཡིན། བསྡོམས་ཚིག་འདིའི་ཅིའི་ཕྱིར་འདི་ལྟར་བྱུང་བ་ཡིན་ཞེ་ན་དེ་ནི་ཆེད་དུ་ཁོ་བོ་གཤིབ་བསྡུར་གྱིས་དཔྱད་པར་བྱའོ། །
      ང་ཚོས་གསལ་བོར་ཤེས་རྒྱུ་ནི་འགྲེལ་བ་རྩ་བ་ལས་ཁ་གསལ་ཞིང་འཐུས་ཚང་བ་ནི་ཆོས་ཉིད་ཡིན་ལ་འགྲེལ་བ་རྩ་བ་ལས་ཁ་མི་ཚང་བར་གྱུར་ན་དེ་འགྲེལ་བ་མ་ཡིན་པར་གྱུར་པ་གཞུང་ལུགས་ལ་ཞུགས་པ་ཞིག་ཡིན་ན་གསལ་བོར་ཤེས་ངེས། དེ་བས་བལྟས་ན《ཡི་གེའི་སྦྱོར་བས》《སུམ་རྟགས་རྩ་བ》ལས་མི་གསལ་བ་དག་གསལ་བར་བྱས་ཤིང་གོ་རིམ་མི་ལྡན་པ་དག་ལྡན་པར་བྱས་ཏེ། སུམ་རྟགས་རྩ་བའི་ཚིག་མཁོ་མི་ཆེ་བ་དག་འདོར་ལེན་བྱས་ཡོད་པ་དག་ལ་བལྟས་ན་ཡི་གེའི་སྦྱོར་བ་སུམ་རྟགས་ཀྱི་རྩ་བའི་དོན་འགྲེལ་ཡིན་པ་གསལ་བོར་མཐོང་ཡོང་། དེ་ཡང་རེ་རེ་བཞིན་ཞིབ་པར་བཤད་ན་གསལ་བོར་ངོ་འཕྲོད་པར་འགྱུར་བས་ཚིག་ཚོགས་ལ་མ་འཛེམ་པར་བཤད་པར་བྱའོ། །
      དང་བོ《སུམ་རྟགས་རྩ་བ》ལས། “རྒྱ་གར་སྐད་དུ…བླ་མ་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། ”ཞེས་པའི་སྐད་གཉིས་ཤན་སྦྱར་དང་འགྱུར་ཕྱག་མཆོད་བརྗོད་ཀྱི་ཚིག་རྐང་བརྒྱད་པོདེ《ཡི་གེ་སྦྱོར་བར》བཀོད་མེད། དེའི་དོན་ཡང་རྩ་བའི་མཆོད་བརྗོད་ལ་བཀོད་ན་མི་འོས་པ་དེར་ཐུག་ཡོད། དེའི་དབང་གིས་ཁོང་གིས“འཇམ་པའི་དབྱངས་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །⒇”ཞེས་རང་གི་མཆོད་བརྗོད་ཆེད་དུ་བཀོད་པ་ཡིན།
      དེ་ནས་རྩ་བའི་ཚིག“བསླབ་པ་ཀུན་གྱི་གཞི་འཛིན་ཅིང…ཡི་གེའི་སྦྱོར་བ་བཤད་ པར་བྱ། །”ཞེས་པ་རྐང་བ་བཞི་བོ་དེ་སུམ་རྟགས་ཀྱི་དགོས་པ་བཤད་པའི་ཚིག་ཡིན་པས་དེ་མ་བཀོད་ན་སུམ་རྟགས་ཀྱི་དགོས་པ་བཤད་པའི་ཚིག་སྟོར་ཞིང་གཞུང་ཚད་ཀྱིས་བཏགས་པ་དང་བརྗོད་བྱའི་བཏགས་པ་ཡིན་ཟེར་བའི་ལུགས་གཉིས་ལས་བརྗོད་བྱས་བཏགས་ཟེར་བ་དེ་ས་པཎ་གྱིས་ཚད་མར་བཟུང་ཞིང《ཡི་གེ་སྦྱོར་བ》དེ་སུམ་ཅུ་བ་ལས་རྒྱ་ཆེ་བས་རྟགས་འཇུག་ལས་ཆེད་དུ་ཁ་སྐོང་དགོས་པའི་གནད་ཀྱང་དེ་ལ་ཐུག་འདུག
      དེ་ནས“ཡི་གེ་མིང་ཚིག་དགོས་འབྲེལ་དང་། །འཇུག་ཚུལ་བསྟེན་ཚུལ་བསྟེན་བྱ་བདུན། །དབྱེ་ཚུལ་དེ་བཤད་སྔོན་རྗེས་ལ། །ཡུལ་བྱེད་ཚུལ་ཆེད་བཞི་བཞི་སྟེ། །ཚུལ་གཉིས་པ་ལ་ཕྲག་བཅུ་བདུན། །ཡན་ལག་བཅུ་གཅིག་ཡི་གེའོ། །མིང་དང་ཚིག་ལ་བརྒྱན་གཉིས་དགོས། །ལྡོག་དང་རྗེས་འགྲོ་ལུས་མདོར་བསྡུས། །”ཞེས་པའི་བརྗོད་བྱ་ས་བཅད་ཀྱིས་ཕྱེ་ཞིང་ལུས་མདོར་བསྟན་གྱིས་ཚུལ་དུ་ཚིག་རྐང་བརྒྱད་ཁ་སྣོན་བྱས་ཡོད། ཚིག་རྐང་བརྒྱད་པོ་འདིས་སུམ་ཅུ་བའི་རྩ་བ་གོམ་གང་མདུན་དུ་སྤོས་ནས་ཁ་བསྐངས་ཏེ་འདི་ལ་བལྟས་ན་འདིའི་རྩོམ་སྟངས་རྩ་བའི་འགྲོས་དང་གཏན་ནས་མི་མཐུན་པར་ཅུང་གྱོང་ཉམས་དང་སྤྱི་བསྡོམས་ཀྱི་ཉམས་ལྡན་པ་དེ་ང་ཚོས་བཀླགས་པ་ཙམ་གྱིས་རྩ་བ་དང་འདི་གཉིས་ཀྱི་རྩོམ་པ་བོ་མི་གཅིག་མ་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ།
      དེའི་འཕྲོར“ཡི་གེ་ཨཱ་ལི་ཀཱ་ལི་གཉིས། །ཨཱ་ལི་གསལ་བྱེད་ཨི་སོགས་བཞི། །”ཞེས་རྩ་བའི་ཚིག་དེ་གཉིས་བཀོད་ནས། །“ ཀཱ་ལི་སུམ་ཅུ་ཐམ་པའོ་སྟེ། །”ཞེས་དང་། རྟགས་འཇུག་གི“སྡེ་བ་ཕྱེད་དང་བརྒྱད་གནས་པའོ། །”ཞེས་པའི་རྫོགས་ཚིག་དོར་ནས་ཁ་བསྐངས་ཏེ་སུམ་ཅུ་བའི་རྩ་བའི་སྐབས་དེའི་ཚིག་ཇེ་བདེ་རུ་བཏང་འདུག དེ་འཕྲོར་རྩ་བར“དེ་ལ་རྗེས་འཇུག་བཅུ་ཡིན་དེ…མི་འཇུག་པ་ནི་ཉི་ཤུའོ། །”ཞེས་པའི་ཚིག་གསུམ་དོར་འདུག དེ་ཡང་རྩ་བའི་གོ་རིམ་ཐད་ནས་ཁ་སྐོང་ཡིན་ཏེ་གསལ་བྱེད་སུམ་ཅུ་དང་སྡེ་བ་བཤད་ནས་སྔོན་རྗེས་འཇུག་བཤད་ན་གོ་རིམ་དང་མཐུན་ཞིང་ལེགས་པས་སོ། ། རྗེས་མའི་ཚིག་རྐང་གསུམ་དོར་བའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་དེ་གསུམ་ལ་ནུས་པ་ལྷག་པོར་མེད་པ་ལ་དགོངས་འདུག
      འདིའི་ཐད་ནས་སུམ་རྟགས་རྩ་བར་ཁ་སྐོང་ཞིག་བྱས་འདུག་པ་ནི། “མགྲིན་པ་དང་ནི་ལྕེ་དབུས་དང་། །སོ་བར་ལྕེ་ཡི་རྩེ་མོ་དང་། །མཆུ་དང་ལྕེ་དབུས་མགྲིན་པ་དང་། །གནས་ལྔ་དག་ལས་བྱུང་བ་ནི། །”ཞེས་ཚིག་རྐང་བཞིས་ཡི་གེའི་སྐྱེ་གནས་ཁ་སྐོང་གིས་བརྗོད་ཡོད། དེ་ཡང་དོན་འགྲེལ་གྱི་རྟགས་ཏེ་རྩ་བ་ལས། “དང་བོ་ང་རོ་རྣམས་ལ་སྦྱངས། །” ཞེས་པའི་དགོངས་དོན་ཡིན་མོད་རྩ་བར་བཤད་མེད་པས་ཁོང་གིས་འདིར་བཀོད་ན་གོ་རིམ་དང་མཐུན་པར་དགོངས་ནས་ཞལ་སྣོན་བྱས་ཡོད། དེ་དང་བསྟུན་ནས་དེ་ནས་སྒྲ་གདངས་ངོས་བཟུང་བའི་ཕྱིར་རྩ་བའི་ཚིག་འགའ་བཅོས་ནས“མཐའ་གཉིས་དྲུག་པའི་གསུམ་པ་དང་། །ལྔ་བའི་ཐོག་གསུམ་བདུན་པའི་གཉིས། །ལྔ་པའི་བཞི་བ་མནན་བྱ་བ། །གསུམ་པ་གསུམ་དང་གཅིག་དང་གཅིག། ལྷག་མ་དྲུག་སྟེ་དེ་ལྟར་ན། །བདུན་བདུན་ལྔ་ཚན་དྲུག་དྲུག་ལ། །”ཞེས་ཚིག་རྐང་དྲུག་གིས་རྒྱས་པར་བཤད་མོད། དེ་ཡང་རྩ་བའི་རྩོམ་ཉམས་དང་གཏན་ནས་མི་འདྲ་བ་བལྟས་པ་ཙམ་གྱིས་ཤེས་ཐུབ། དེ་ལྟ་བུའི་ཁ་སྐོང་ནི་ངེས་པར་དགོས་པ་ཞིག་སྟེ་དེ་ནི་ཕོ་མོ་མ་ནིང་གི་དབྱེ་བའི་གཞི་ཡིན་པའི་ཕྱིར་རོ། །
      སྤྱིར་ན་གསལ་བྱེད་བཤད་དུས་ཕོ་མོ་མ་ནིང་བཤད་ན་སྟབས་བདེ་མོད། རྩ་བས་སུམ་ཅུ་བའི་སྐབས་སུ་མ་བཤད་པར་རྟགས་འཇུག་གི་སྐབས་སུ་བཤད་ཡོད། དེ་བས་ས་པཎ་གྱི་རྟགས་འཇུག་རྩ་བའི་ཚིག“ཕོ་དང་མོ་དང་མ་ནིང་ནི། །……མ་ནིང་མཚན་མེད་   ཅེས་ཀྱང་བྱ། །”ཞེས་པའི་ཚིག་རྐང་འདིར་དྲངས་ནས་གོ་རིམ་གྱི་སྟེང་ནས་ཁ་སྐོང་མཛད་པ་ཞིག་ཡིན། འདིས་ཀྱང་ས་པཎ་གྱི་སྐབས་སུ་རྩ་བ་བྱུང་ཟིན་པ་མ་ཟད་ཁོང་གི་ཞིབ་འཇུག་ཀྱང་རྒྱ་ཆེན་པོ་གནང་འདུག་པ་ཤེས་ཐུབ་པ་ཡིན།
      སུམ་ཅུ་བའི་རྩ་བ་ལས་གསལ་བྱེད་བཤད་པ་ལས་དབྱངས་བཤད་མེད་པས་ས་པཎ་གྱིས་དེ་ལ་ཞལ་སྣོན་གྱི་ཚུལ་དུ། “ཨ་ནི་ཡིག་འབྲུའི་ཀུན་གྱི་མཆོག །མིང་ཚིག་རབ་ཏུ་གསལ་བར་བྱེད། །ཁོང་ནས་འབྱུང་བ་སྐྱེ་མེད་པའོ། །”ཞེས《འཇམ་དཔལ་མཚན་བརྗོད》ཀྱི་དབྱངས་བཤད་པ་དེར་མིང་ཚིག་རབ་ཏུ་གསལ་བར་བྱེད་ཅེས་བཅོས་ནས་བཀོད་ཡོད།
      དེ་ནས་རྟགས་འཇུག་གི་རྩ་བའི“མོ་ཡི་ཡི་གེའི་ནང་ནས་ནི། །རྗེས་འཇུག་ཡི་གེ་བཅུ་དབྱུང་བྱ། །འཇུག་པ་བཅུ་ཡི་ནང་ནས་ནི། །སྔོན་འཇུག་ཡི་གེ་ལྔ་དབྱུང་བྱ། །”ཞེས་ཚིག་རྐང་གསུམ་གྱིས་ཁ་བསྐངས་ནས། སུམ་ཅུ་བའི་རྩ་བའི་ཚིག“མི་འཇུག་པ་ནི་ཉི་ཤུའོ། །”ཞེས་པའི་ཚིག་དེ་བཀོད་པས་གོ་རིམ་གྱི་ཐད་ནས་ལྷུ་འགྲིག་ཏུ་སོང་ཡོད།
      དེའི་འཕྲོར་རྗེས་འཇུག་མ་བཤད་པར་སྔོན་འཇུག་ཞིབ་ཏུ་བཤད་པ་ཡང་རྟགས་འཇུག་གི་གོ་རིམ་དང་ཡང་མཐུན་མོད་དེ་ཙམ་གྱིས་མ་ཡིན་ཏེ་སུམ་ཅུ་བའི་ཕྲད་དང་རྣམ་དབྱེ་དག་གིས་རྗེས་འཇུག་གི་སྦྱོར་བ་རྒྱ་ཆེར་བཤད་པ་ཡིན་པས་སོ། །དེ་ལྟར་འདི་ལྟར་བཤད་ན་ཡི་གེའི་སྦྱོར་བའི་ཆོས་ཉིད་དང་མཐུན་པ་དེ་ལ་ཐུག་འདུག  འདི་ལས《སུམ་རྟགས་ཀྱི་རྩ་བའི》གོ་རིམ་དེ་ས་པཎ་གྱི་ཅུང་ཐུགས་ལ་མ་བབས་པའི་རྟགས་སུ་མཐོང་ངོ་། །དེ་བས་ཁོང་གིས“རྗེས་འཇུག་ཡི་གེའི་བཅུ་ཉིད་ལས། །དང་བོ་གསུམ་པ་ལྔ་བ་དྲུག །བདུན་པ་རྣམས་ནི་སྔོན་འཇུག་གོ། ”ཞེས་རྩ་བའི་ཚིག་ལ་བཟོ་བཅོས་ཅུང་བྱས་ནས་བཀོད་དེ“སྔོན་འཇུག་ཡི་གེ་ལྔ་བོ་ལ། །…ཤིན་ཏུ་མཉམ་པས་སོ། །ཞེས་པའི་བར་གྱི་ཚིག་རྐང་སོ་གཉིས་བཀོད་ཡོད། ཡིན་ནའང་ཇི་བཞིན་བཀོད་མེད་དེ། “ཕོ་ནི་ཕོ་དང་མོ་ལའོ། །ཞེས་པ་ཕོ་ནི་ཕོ་བཞི་མོ་བདུན་ལའོ། །”ཞེས་དང་། “དང་བོ་ཕོ་གསུམ་མོ་བརྒྱད་ལའོ། །གཉིས་པ་ཕོ་གཉིས་མོ་བཞི་ལའོ། །མོ་ནི་མོ་ལྔ་མ་ནིང་ལྔའོ། །ཤིན་ཏུ་མོ་ནི་མོ་བཞི་དང་། །ཤིན་ཏུ་མོ་གསུམ་མ་ནིང་བཞིའོ། །”ཞེས་ཞིབ་ཆ་བཏོན་ཡོད་པ་འདི་ཡང་དོན་འགྲེལ་གྱི་རྟགས་ཡིན་ཏེ་རྩ་བའི་ཞིབ་ཆ་འགྲེལ་བས་གཏོད་པ་ནི་རྩ་འགྲེལ་གྱི་ཆོས་ཉིད་དང་མཐུན་པ་ལས་རྩ་བའི་ཞིབ་ཆ་འགྲེལ་བས་གཏོར་བ་ནི་གཞུང་ལུགས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་གོ་རིམ་དང་གཏན་ནས་མི་མཐུན་པས་སོ། །གལ་ཏེ《སུམ་རྟགས་རྩ་བ》《ཡི་གེའི་སྦྱོར་བའི》དོན་འགྲེལ་ཡིན་ན་གནད་མང་བོ་ཞིག་སྟོར་འདུག་པས་སུམ་རྟགས་མཁན་པོ་གླེན་པ་ཞིག་ལས་མཁས་པ་ཞིག་གཏན་ནས་ཡིན་མི་སྲིད་དོ། །
      དེ་ནས་སུམ་ཅུ་བའི་རྩ་བའི་ཚིག“སྡེ་བ་ཕྱེད་དང་བརྒྱད་སྡེ་ནི། །…རྗེས་འཇུག་ཡི་གེ་བཅུ་རུ་འདོད། །”ཅེས་པའི་ཚིག་རྐང་ལྔ་བཀོད་ནས་ཐ་མའི་ཚིག་རྐང་གི་བཅུ་རུ་འདོད་ཅེས་པ་བཅུ་བོ་དེའི་ཞེས་པར་བསྒྱུར་སྟེ་གོ་ཇེ་བདེར་བཏང་ནས། “གསུམ་ལྔ་བཅུ་དང་བདུན་བརྒྱད་དང་། །གཉིས་གཉིས་བཞི་དྲུག་དགུ་གྲངས་བཞིན། །གསུམ་གཉིས་ལྔ་ཡི་སྡེ་ཚན་གྱིས། །”ཞེས་རྗེས་འཇུག་གི་རྟགས་ཀྱི་དབྱེ་བ་ཞིབ་ཏུ་བཤད་པའི་ཚིག་གསུམ་བསྣན་ནས་ཕོ་མོ་མ་ནིང་གསུམ་དུ་འདོད། །ཅེས་བཀོད་འདུག དེ་ལས་མཐོང་ཐུབ་པ་ནི་ས་པཎ་གྱིས་ད་བ་ས་གསུམ་ཕོ་དང་། འ་ར་གཉིས་མོ། ག་ང་ན་མ་ལ་ལྔ་མ་ནིང་དུ་གསལ་བོར་གསུངས་ཡོད་པ་འདི་རྩ་བའི་ཁ་སྐོང་ཞིག་ཡིན་ལ་གལ་ཏེ《སུམ་རྟགས་རྩ་བ》《ཡི་གེའི་སྦྱོར་བ》ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་ཡིན་ན་རྗེས་འཇུག་གི་ཕོ་མོ་མ་ནིང་གི་ངོས་འཛིན་མི་འདྲ་བ་དེ་དག་གཏན་འབྱུང་མི་སྲིད་དོ། །མཁས་དབང་ཆབ་སྤེལ་ལགས་ཀྱིས“གསུམ་ལྔ་བཅུ་དང་བདུན་བརྒྱད་དང་། །གཉིས་གཉིས་བཞི་དྲུག་དགུ་གྲངས་བཞིན། །གསུམ་གཉིས་ལྔ་ཡི་སྡེ་ཚན་གྱིས། །”ཞེས་པའི་གཤིབ་བསྡུར་གྱི་མིག་ཏུ་གྱུར་པ་འདི་ཧ་གོ་ཚོད་གཏན་ནས་མི་འདུག་གོ །
      དེ་འཕྲོར་རྟགས་འཇུག་གི་ཚིག“དེ་ཡང་བྱེད་པ་བཞི་བྱེད་དེ། །”ཞེས་པའི་བྱེད་པ་དེ་ཅུང་གོ་དཀའ་བས་དེ་ཡང་དབྱེ་བ་བཞི་བཞི་སྟེ་ཞེས་གསལ་དུ་བཏང་ནས་སྡོམ་གྱི་ཚུལ་དུ་བཀོད་འདུག་མོད། རྩ་བའི་ཇི་ལྟར་འཇུག་བྱེད་ཅེས་པ་དེ་གོ་དཀའ་བས་ཇི་ལྟར་འཇུག་ཆེད་ཞེས་ཇེ་གསལ་དུ་བཏང་ཡོད། རྩ་བའི་ཚིག“ཕོ་གསུམ་མོ་གཉིས་མ་ནིང་གསུམ། །…དེ་ནི་སྒྲ་ཡི་འཇུག་ཚུལ་ལོ། །”ཞེས་པའི་བར་གྱི་ཚིག་རྐང་དྲུག་གོ་དཀའ་བར་དགོངས་ཏེ་དོར་བར་བྱས་ནས་དེའི་ཚབ་ཏུ། དང་བོ་སྒྲ་ཡི་འཇུག་ཚུལ་ནི། །དྲག་ཞན་བར་མ་གསུམ་དུ་འཇུག །ཅེས་ཆེས་སྟབས་བདེ་ཞིག་བཀོད་ཡོད།
      དེའི་འཕྲོར་དོན་གྱི་འཇུག་ཚུལ་གྱི་སྐབས་སུ་རྩ་བའི་ཚིག“དོན་ནི་རྣམ་པ་གཉིས་ཡིན་ཏེ། །…དེ་དག་ནང་གསེས་གསུམ་དུ་དབྱེ། །”ཞེས་པའི་བར་གྱི་ཚིག་རྐང་ལྔ་དོར་ཏེ། “དེ་ནས་དོན་གྱི་འཇུག་ཚུལ་ནི། །རང་རང་མཐུན་པའི་མཐར་དྲངས་ཏེ། །”ཞེས་ཁ་གསལ་ཞིང་གོ་བདེ་བར་བྱས་ནས་དོན་གྱི་འཇུག་ཚུལ་གྱི་སྔ་མ་གང་ལྟར་འགྱུར་བ་གཏན་ནས་བཤད་མེད་པ་ནི་སྔོན་འཇུག་སྐབས་སུ་ཤེས་པ་ལ་དགོངས་འདུག ཕྱི་མའི་ཚིག་དེ་དག་གིས་གོ་བ་གཏན་ནས་མི་ཆགས་པས་སུམ་ཅུ་བའི་ཐོབ་ཐང་གིས་བཤད་ན་ལག་ལེན་གྱི་ངོས་ལས་ར་སྤྲོད་འབྱུང་བས་དེ་དག་མ་བཤད་པར་སུམ་ཅུ་བའི་རྩ་བའི་ཚིག“རྗེས་འཇུག་ཡི་གེ་བཅུ་བོ་ལ། །…དུས་ཀྱི་དབང་དུ་གཉིས་ཡིན་ནོ། །”ཞེས་པའི་བར་གྱི་ཚིག་རྐང་ང་བརྒྱད་ཁ་ཚང་བཀོད་འདུག དེ་ལས་སྤྱི་སྒྲའི་སྐབས་སུ། དེ་ནི་བྱེད་པོའི་ཚིག་བརྒྱད་པོ་ཞེས་པ་ཞིག་ཞལ་སྣོན་བྱས་འདུག
      དེའི་འཕྲོར་ཁོང་གིས། “གཉིས་པ་བཞི་བའི་ཨིས་བརྒྱན་ལ། །གསུམ་པའི་གསུམ་སྦྱར་མ་འབྲེལ་དང་། །གཞན་ལྡན་རྣམ་གཅོད་དངོས་རྐྱེན་དང་། །ཕྱི་ཚིག་ཐ་དད་མིན་པའོ། །ལྔ་གཉིས་ཁོ་ན་བདེན་འཇུག་བཅས། །དང་པོའི་གསུམ་པར་གཉིས་པའི་བདུན། །སྦྱར་བ་སྤྱི་འཇུག་གསུམ་པ་ཡི། །དང་བོ་ཨེས་བརྒྱན་བཞི་རྗེས་ལྡན། །དམིགས་འཛིན་དེ་གཉིས་ཆ་ལྡན་ཏེ། །ཁ་ཅིག་ལྔ་ཕྱིས་ཟིལ་ནོན་སྦྱར། །གདགས་དང་བརྗོད་པའི་ཁྱད་པར་ནི། །ཀ་ག་པ་བ་ཟ་ས་གཉིས། །ལ་ཡི་ཡི་གེ་བཏགས་པ་དང་། །ཀ་ཁ་ང་ཇ་ཏ་ད་ན། །སྟེང་དུ་ར་ཡིས་བརྒྱན་པ་དང་། །ཀ་ག་ང་ཅ་ཇ་ཏ་ད། །སྟེང་དུ་ལ་ཡིས་བརྒྱན་པ་དང་། །དོན་ལ་ཐ་དད་ཡོད་པའི་ཕྱིར། །མ་བུ་ཐ་དད་གནས་པ་ནི། །མ་ཡི་ཡི་གེ་ཆུང་བ་སྟེ། །བུ་ཡི་ཡི་གེ་ཆེ་བ་ཡིན། །བརྗོད་པ་ཐ་དད་ཤེས་པར་བྱ། །ཀ་ཁ་ག་པ་ཕ་བ་མ། །དེ་ལྟར་ཡི་གེ་བདུན་པོ་དང་། །ཀ་ཁ་ག་ཅ་ཙ་ཆ་ཚ། །ཞ་ར་ཤ་ས་བཅུ་གཅིག་དང་། །ཀ་ཁ་ག་ཏ་ད་པ་ཕ། །བ་མ་ས་ཧ་བཅུ་གཅིག་ལ། །ཡ་བཏགས་ར་བཏགས་ཝ་བཏགས་གསུམ། །གོ་རིམ་བཞིན་དུ་ཤེས་པར་བྱ། །གུ་གུ་འགྲེང་བུ་ན་རོ་དང་། །ཞབས་ཀྱུ་ཀུན་ལ་འབྱུང་བ་ཡིན། །འདིར་མང་སྤྲོས་པས་ཅི་ཞིག་བྱ། །ཆོས་ཀྱི་སྐད་དང་མཐུན་པ་ཡིས། རང་ཡུལ་སྐད་ངན་སྤང་བར་བྱ། །”ཞེས་ཚིག་རྐང་སོ་དྲུག་གིས་སུམ་རྟགས་རྩ་བར་མ་ཐོན་པའི་ཚིག་ཕྲད་དང་མ་བུའི་ཡི་གེའི་ཆེ་ཆུང་སོགས་བོད་ལ་ཉེ་བར་མཁོ་བའི་སྐོར་ཞིག་བསྣན་ནས་ཞལ་སྣོན་བྱས་འདུག
      དེ་ནས“ཚིགས་སུ་བཅད་པའི་མཚམས་སྦྱོར་རྣམས། །…དེ་ནི་དེ་བཞིན་སྦྱོར་བར་བྱ། །”ཞེས་ཚིགས་བཅད་བཀྲོལ་བའི་མན་ངག་གི་ཚིགས་བཅད་བཞི་དང་། “ཅིའི་ཕྱིར་འཇུག་པར་བྱེད་ཅེ་ན། །…ཚིག་གིས་དོན་རྣམས་སྟོན་པར་བྱ། །”ཞེས་མིང་དང་ཚིག་ཆེད་དུ་བཤད་ཅིང་། སུམ་རྟགས་ཀྱི་རྩ་བ་ན་རྒྱས་པར་བཤད་མེད་པས་འདིར་ཁ་སྐོང་གི་ཚུལ་དུ།“ མིང་ལ་གྲུབ་དང་རྗེས་གྲུབ་གཉིས། །དང་བོ་འདོད་རྒྱལ་ཕྱི་མ་ལ། །རྣམ་གཉིས་དོན་ལྡན་བརྒྱད་ཡིན་ཏེ། །ཡིན་དང་ངོ་བོར་གྲུབ་པ་དང་། །དངོས་པོའི་རྐྱེན་དང་དངོས་བཏགས་ལྔ། །ཡོད་ཕན་བྱེད་ལས་འདྲ་བའོ། །ཚིག་གི་དབྱེ་བསྡུ་བྱེད་པ་བརྒྱད། །དངོས་ལས་བྱེད་ཆེད་འབྱུང་ལས་འབྲེལ། །གནས་དང་བྱེད་པའོ་བསྡུ་བ་བརྒྱད། །འབྲུ་མང་བོ་དང་ཚིག་བསྡུ་དང་། །བྱེ་བྲག་ཡན་ལག་བཞི་བསྡུ་དང་། །གཞི་གཅིག་སྐྱེས་བུ་བསྡུ་བའོ། །དང་པོའི་ཚིག་མང་དང་གཉིས་ཏེ། །དེ་ལ་རང་མིང་ལྡན་མི་ལྡན། །ཕྱོགས་དང་རྣམ་གྲངས་ཕན་ཚུན་བསྟེན། །དྲུག་གི་ཕྱོགས་ཀུན་དང་གཅིག་ལ། །མཐུན་དང་ཐ་དད་དབྱེ་བ་བཞི། །ཕྱེ་ལ་ཕྱེད་པ་དྲུག་གིས་བསྒྱུར། །བརྒྱད་དང་བཞི་བཅུ་རྩ་བཞི་ལས། །དུས་གཅིག་གསུམ་ལྡན་ཉིད་དུ་སྦྱར། །”ཞེས་ཚིག་རྐང་ཉི་ཤུས་སུམ་རྟགས་ན་མེད་པའི་མིང་གི་གྲུབ་སྟངས་དང་ཚིག་སྡུད་སོགས་ཀྱིས་ཁ་སྐོང་བྱས་ཡོད། ཚིག་སྡུད་འདི་ནི་བོད་ལ་དགོས་ངེས་གལ་ཆེ་བ་ཞིག་ཡིན་མོད་སུམ་རྟགས་སུ་མ་ཐོན་པ་ལ་རྒྱུ་མཚན་ཡང་དག་ཅིག་ཡོད་དེ་ཚིག་སྡུད་ནི་ཡི་གེའི་འཕེལ་རྒྱས་དང་བསྟུན་ནས་བྱུང་ཞིང་། འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་རྟགས་མཚན་ཞིག་ཡིན་པས་ཡི་གེའི་བཀོད་སྤྱོད་ཀྱི་ཉམས་མྱོང་ལ་བརྟེན་ནས་བཤད་དགོས་པ་ཞིག་ཡིན།
      དེའི་མཇུག་ཏུ་རྩ་བའི་ཚིག“མོ་ཡི་ཡི་གེ་མེད་པ་ན། །…དོན་རྣམས་བརྗོད་པར་མི་འགྱུར་རོ། །”ཞེས་ཚིག་རྐང་བདུན་པོ་དེ་བཀོད་ནས་མཐར“དེ་ལྟར་འགྱུར་ན་འཇིག་རྟེན་གྱི། །སེམས་ཅན་རྣམས་ནི་བདེ་བར་འགྱུར། །”ཞེས་ཚིག་རྐང་གཉིས་བཀོད་ནས་མཇུག་བསྡུས་ཡོད།
      དེ་བས་ང་ཚོས《ཡི་གེའི་སྦྱོར་བ》དང《སུམ་རྟགས་རྩ་བ》གཉིས་ལ་གཤིབ་བསྡུར་བྱས་ན་ཡི་གེའི་སྦྱོར་བར་ཚིག་རྐང229ཡོད་པ་དེའི་ནང་ཚིག་རྐང143ནི《སུམ་རྟགས་ཀྱི་རྩ་བའི》ཚིག་ཡིན་ལ་འཕྲོ་མའི་ཚིག་རྐང་86ནི་ཁོང་གིས་ནང་དོན་གྱི་ཆ་ནས་སུམ་རྟགས་ལ་ཞལ་སྣོན་བྱས་པའི་ཚིག་ཡིན། སྤྱིར་རྩ་བར་དངོས་སུ་མ་ཐོན་པའི་ཚིག་གོ་སླ་བར་འགྲེལ་བ་དང་ཚིག་དོན་ཇེ་གསལ་དུ་གཏོང་བ་ནི་འགྲེལ་བའི་འོས་འགན་ཡིན་པ་རྩ་འགྲེལ་གྱི་རྒྱུན་ཤེས་ཡིན་པས་གོང་གི་གཤིབ་བསྡུར་ལས《སུམ་རྟགས་ཀྱི་རྩ་བ》དང《ཡི་གེའི་སྦྱོར་བ》གཉིས་ནི་རྩ་འགྲེལ་གྱི་འབྲེལ་བ་ཡིན་པ་ཆེས་ཤིན་ཏུ་གསལ། ལྷག་པར་འདིའི་ཁ་སྐོང་གི་ཚིག་དག་རྩ་བའི་རྩོམ་སྟངས་དང་གཏན་ནས་མི་འདྲ་བའི་ཁྱད་ཆོས་ཡོད་པས་མཁས་དབང་ཆབ་སྤེལ་གྱིས་ཐུགས་མཉམ་མ་བཞག་པ་མ་གཏོགས་རྩ་བའི་རྩོམ་གཉིས་ལ་རྒྱུས་ཅུང་ཟད་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན་ན་ཅུང་ཟད་བསྡུར་བས་ཤེས་པས་ན་མཁས་དབང་གང་གིས་རྩ་བའི་ཚིག་དྲངས་པ་དེ་དང་རྩ་བའི་ཚིག་ལ་གཤིབ་བསྡུར་ཙམ་ལས་ཞལ་སྣོན་གྱི་ཚིག་དག་བསྐྱུར་ནས་ཚིག་དོན་ཡོངས་ལ་གཤིབ་བསྡུར་མ་བྱས་པས་གཡག་ཞར་བས་རྩྭ་ཟོས་པ་ལྟ་བུའི་གཤིབ་བསྡུར་བྱས་པ་ནི་ངལ་བ་འབྲས་མེད་ཅིག་དང་བོད་ཀྱི་ཞིབ་འཇུག་པ་སྐོར་ཅིག་གིས་གང་མཁོ་དེ་ལེན་པ་ལས་གཞན་ལ་མིག་བཙུམ་པའི་ནད་རྙིང་ལས་གཞན་དུ་མི་བསམ་མོ། །

མཇུག་གི་གཏམ།

      འདི་ནི་ཁོ་བོས་དམ་པ་གང་གི་ལྗགས་རྩོམ་ལ་བློ་གཟུ་བོར་གནས་ཏེ་ཞིབ་མོའི་ལུགས་ཀྱིས་དཔྱད་པའི་ཁུལ་ཡིན་ལ་འདིའི་གནད་ཀྱང་ས་པཎ་གྱི《ཡི་གེའི་སྦྱོར་བ》སུམ་རྟགས་ཀྱི་ཕྱི་མོར་འདོད་པའི་ལྟ་བ་དེ་ཡིན་པས་ངས་ཀྱང་ཆེད་དུ་དེ་གནད་དུ་བཟུང་ནས་གང་གི་དགག་སྒྲུབ་དག་ལ་བགྲོ་གླེང་བྱས་པ་ཡིན། དེ་ལྟར་བྱེད་དོན་ཡང་བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་འཕེལ་རིམ་ལ་ངེས་ཤེས་ཡང་དག་ཅིག་འབྱུང་བའི་ཆེད་ལས་དམ་པ་གང་ལ་དགག་བཞག་གི་ཆེད་དུ་མིན་ལ་འདི་ལྟར་བགྲོ་གླེང་བྱས་པ་ལ་བརྟེན་ནས་གནད་དོན་མང་བོ་ཞིག་ལ་ངེས་ཤེས་ཡང་དག་པ་ཞིག་འབྱུང་ཐུབ་པར་ཡིད་ཆེས་ཡོད་མོད་ཁོ་བོ་ལྟ་རྒྱ་ཆུང་ཞིང་ཤེས་རྒྱ་དོག་པའི་དབང་གིས་དཔྱད་བརྗོད་འདིའི་ཁུངས་འཛོལ་བ་དང་རིགས་པ་འཁྲུལ་བ། དབྱེ་ཞིབ་ནོར་བ་ཡང་གང་མང་ཞིག་ཡོད་ངེས་པས་དམ་པ་གང་གིས་རྣག་ཐོག་འབིག་གཙགས་ཀྱིས་བགྲོ་གླེང་བྱེད་པར་སྙིང་ཐག་པ་ནས་བཀའ་དྲིན་ཆེ་ཞུ།  《མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་སློབ་ཆེན་གྱི་རིག་གཞུང་དུས་དེབ》2009ལོའི་དེབ་གཉིས་པར་བཀོད། ཐེངས་འདིར་ཁ་སྣོན་ཅུང་ཟད་བྱས་ཡོད།
མཆན།
①ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས།《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་འགར་ཐོག་མར་དཔྱད་པ》《ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ》2006ལོའི་དེབ་དང་བོ། ཤ  15
②ཚལ་བ་ཀུན་དགའ་རྡོ་རྗེ།《དེབ་ཐེར་དམར་བོ》མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ 35
③ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས།《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་འགར་ཐོག་མར་དཔྱད་པ》《ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ》2006ལོའི་དེབ་དང་བོ ཤ 35
④ཙོང་ཁ་བ་བློ་བཟང་གྲགས་པ།《ལེགས་བཤད་གསེར་ཕྲེང》མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐུན་ཁང་། ཤ6
⑤མཁན་པོ་དཔལ་བརྩེགས་ཀྱིས་མཛད་པ་རྫོགས་རྲཱྀ སྡེ་དགེ་བསྟན་འགྱུར་ཅོ། ཤ 368
⑥《བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ཆེན་མོ》སྡེ་དགེ་བསྟན་འགྱུར་ཅོ།ཤ39
⑦《བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ཆེན་མོ》 སྡེ་དགེ་བསྟན་འགྱུར་ཅོ།ཤ47
⑧《བྱེ་བྲག་རྟོགས་བྱེད་ཆེན་མོ》སྡེ་དགེ་བསྟན་འགྱུར་ཅོ།ཤ116
⑨ཏུང་ཧོང་གཏེར་ཡིགPT ཤ99ལྡེབ 29བ།
⑩ཏུང་ཧོང་གཏེར་ཡིགPT ཤ99ལྡེབ 40བ།
⑴ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས།《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་འགར་ཐོག་མར་དཔྱད་པ》《ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ》2006ལོའི་དེབ་དང་བོ། ཤ 16
⑵ས་སྐྱ་བསོད་ནམས་རྒྱལ་མཚན།《རྒྱལ་རབས་གསལ་བའི་མེ་ལོང》མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ 70
⑶ཀར་ལེབས་པད་མ་རྡོ་རྗེ།《ཀར་ལེབས་སུམ་རྟགས》བོད་ལྗོངས་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ82
⑷《ས་སྐྱ་བའི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》 མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ 37
⑸《ས་སྐྱ་བའི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》 མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ52
⑹འདི་ནི་ཆབ་སྤེལ་གྱི་གསུང་གཞིར་བཟུང་ནས་ལོ་ཚིགས་ཀྱིས་དཔྱད་པ་ཡིན་ལ། མཁས་དབང་ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་གིས་དབུས་པ་བློ་གསལ་དུས་རབས་བཞི་བའི་མི་ཡིན་པར་གསུངས་པ་ལྟར་ན་ས་པཎ་དང་དུས་མཉམ་པ་སྟེ1267ལོར་རབ་བྱུང་ལྔ་བའི་དབུ་ཚུགས་པས་སོ། །འདིར་དེབ་སྔོན་ལ་བརྟེན་ནས་ཅུང་དཔྱད་ན་བཅོམ་ལྡན་རིག་པའི་རལ་གྲི་མཆིམས་འཇམ་པའི་དབྱངས་དང་དབུས་པ་བློ་གསལ་གཉིས་ཀའི་བླ་མ་ཡིན། དབུས་པ་བློ་གསལ་ཡང་ཁོང་གཉིས་ཀའི་སློབ་མ་ཡིན། འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་སྤྱི་ལོ1265ལོ་ནས་སྣར་ཐང་དུ་ལོ་གསུམ་ལ་མཆིམས་སོགས་བརྟེན་ནས་སློབ་གཉེར་བ་ལས་དཔྱད་ན་ཕལ་ཆེར་སྐབས་དེར་མཆིམས་ལོ་སུམ་ཅུ་ཡན་ཡིན་པ་རྟོགས་ཐུབ་ལ། དབུས་བ་བློ་གསལ་བཅོམ་ལྡན་རིག་རལ་ལ་སྣར་ཐང་བཀའ་བསྟན་གྱི་དཀར་ཆག་སྒྲིག་རོགས་ཡིན་སྐབས་དེར་མ་མཐའ་ཡང་དགུང་ལོ་ཉེར་ལྔ་ཡིན་པའི་དབང་དུ་བཏང་ནའང་ས་པཎ་གྱི་སྐབས་ཀྱི་མི་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ།
⑺དབུས་པ་བློ་གསལ། 《སུམ་ཅུ་བའི་འགྲེལ་བཞུགས་སོ》དཔལ་བརྩེགས་གནའ་དཔེ་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གི་བརྙན་པར་མ། ཤ 2ན།
⑻དབུས་པ་བློ་གསལ། 《སུམ་ཅུ་བའི་འགྲེལ་བཞུགས་སོ》དཔལ་བརྩེགས་གནའ་དཔེ་ཞིབ་འཇུག་ཁང་གི་བརྙན་པར་མ། ཤ 11 བ།
⑼ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས།《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་འགར་ཐོག་  མར་དཔྱད་པ》《ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ》2006ལོའི་དེབ་དང་བོ། ཤ22
⑽ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས།《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་འགར་ཐོག་མར་དཔྱད་པ》《ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ》2006ལོའི་དེབ་དང་བོ། ཤ17
⑾ཞྭ་ལུ་ལོ་ཙཱ་བ་ཆོས་སྐྱོང་བཟང་བོ།《སློབ་དཔོན་ཨ་ནུས་མཛད་པའི་བོད་ཀྱི་སྐད་ཀྱི་གསུང་རབ་ལ་འཇུག་ཚུལ་སུམ་ཅུ་བའི་རྣམ་འགྲེལ》《ས་སྐྱ་བའི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ 31
⑿ཞྭ་ལུ་ལོ་ཙཱ་བ་ཆོས་སྐྱོང་བཟང་བོ།《སློབ་དཔོན་ཨ་ནུས་མཛད་པའི་བོད་ཀྱི་སྐད་ཀྱི་གསུང་རབ་ལ་འཇུག་ཚུལ་སུམ་ཅུ་བའི་རྣམ་འགྲེལ》《ས་སྐྱ་བའི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས》མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ 31
⒀《ས་པཎ་གྱི་གསུང་འབུམ》བོད་ལྗོངས་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ 542
⒁《ས་པཎ་གྱི་གསུང་འབུམ》བོད་ལྗོངས་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ157
⒂རྔོག་བློ་ལྡན་ཤེས་རབ། 《དག་ཡིག་ཉེར་མཁོ་བསྡུས་པ》དཔལ་བརྩེགས་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་སྡུད་ཁང་གི་བརྙན་པར་མ། ཤ2
⒃མཆིམས་འཇམ་པའི་དབྱངས།《མཁས་པ་འཕྱིམས་ཀྱི་གསན་ཡིག》དཔལ་བརྩེགས་དཔེ་རྙིང་འཚོལ་སྡུད་ཁང་། བརྙན་པར་མ། ཤ64 ⒄བུ་སྟོན་རིན་ཆེན་གྲུབ། 《བུ་སྟོན་ཆོས་འབྱུང》ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤ310
⒅ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས།《བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་འགར་ཐོག་མར་དཔྱད་པ》《ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ》2006ལོའི་དེབ་དང་བོ ཤ19 ⒆ཚེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་། 《ཐོན་མིའི་ཞལ་ལུང》ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 190
⒇《ཡི་གེའི་སྦྱོར་བའི》ལུང་ཐམས་ཅད་ས་པཎ་གྱི་གསུང་འབུམ་ལས་དྲངས།