«དཀར་ཆག་ལྡན་དཀར་མ»སོགས་སུ«ཚད་མ་ཀུན་བཏུས»འགྱུར་བ་འཁོད་མེད་པས«ཚད་མ་ཀུན་བཏུས»བོད་དུ་འགྱུར་བ་ནི་བསྟན་པ་ཕྱི་དར་གྱི་སྐབས་སུ་སྣང་།ཕྱི་དར་གྱི་སྐབས་སུ་ཞ་མ་སེང་རྒྱལ་གྱིས་བསྒྱུར་བ་གཅིག་དང་མར་ཐུང་དད་པ་ཤེས་རབ་ཀྱིས་བསྒྱུར་བ་སྟེ་འགྱུར་མི་འདྲ་བ་གཉིས་ལས་སྔ་མ«སྡེ་བསྟན»དུ་བཞུགས་ཤིང་།ཕྱི་མ་པེ་ཅིང་དང་སྣར་ཐང་པར་མའི«བསྟན་འགྱུར»དུ་བཞུགས་ཡོད།མར་ཐུང་དད་པ་ཤེས་རབ་ནི་མེ་ཕོ་འབྲུག(1076)གི་ཆོས་འཁོར་ལ་ཕེབས་ཡོད་པས་སྐབས་དེ་ཤེད་ཀྱི་ལོ་ཙཱ་བ་ཡིན་ཞིང་བྱུང་བ་ཞིབ་པ་གང་དུ་ཡང་མ་མཇལ།ཞ་མ་སེང་རྒྱལ་ནི་སྤྱི་ལོ(1062)ཆུ་སྟག་གི་ལོར་འཁྲུངས་པའི་ཞ་མ་མ་གཅིག་གི་གཅེན་པོ་ཡིན་པས་སྤྱི་ལོ(1060)ཡས་མས་ཙམ་ལ་འཁྲུངས་སམ་སྙམ་པ་ཡོད་ཅིང་།དུས་རགས་པ་ནི་རྔོག་ལོ་ཙཱ་བ་བློ་ལྡན་ཤེས་རབ་སོགས་དང་མཉམ།ཁོང་གི་བྱུང་བ་ཐོར་བུ་ཞིག་འགོས་ཀྱི«དེབ་སྔོན»དུ་འཁོད་ཅིང་།«ཀུན་བཏུས»རྩ་འགྲེལ་སོགས་གཞུང་དང་སྒྲུབ་ཐབས་འགའ་ཞིག་བསྒྱུར་བ་རྣམས«སྡེ་བསྟན»དུ་བཞུགས་ཡོད།«ཀུན་བཏུས་རང་འགྲེལ»དུ་གྲགས་པ་འདི་ཉིད«རང་འགྲེལ»དངོས་ཡིན་མིན་ལ་བོད་དུ་རྩོད་པ་བྱུང་ཡང་རྒྱ་གར་དུ་སློབ་དཔོན་ཆོས་གྲགས་དང་རྒྱལ་དབང་བློས«རང་འགྲེལ»ཡིན་པ་གཞིར་བཟུང་གིས་འགྲེལ་བ་མཛད་ཡོད།«རང་འགྲེལ»ལ«ཡངས་པ་དང་དྲི་མ་མེད་པ་དང་ལྡན་པ་ཞེས་བྱ་བ་ཚད་མ་ཀུན་ལས་བཏུས་པའི་འགྲེལ་བཤད»སློབ་དཔོན་རྒྱལ་དབང་བློས་མཛད་པ་དཔང་ལོ་ཙཱ་བ་བློ་གྲོས་བརྟན་པས་པཎྜི་ཏ་ལ་མ་ལྟོས་པར་རང་འགྱུར་དུ་མཛད་པ«སྡེ་བསྟན»དུ་བཞུགས་པ་ཕུད་གཞན་འགྲེལ་བཤད་རྒྱ་གར་མ་གང་ཡང་བོད་འགྱུར་བྱུང་མེད།...

བོད་ཀྱི་གཞི་བདག་རིག་གནས་ཀྱི་འབྱུང་ཁུངས་དང་དེའི་ཁྱད་ཆོས་ངོ་སྤྲོད།...

«ཧྥ་རན་སིར་ཉར་བའི་ཏུན་ཧོང་ཤོག་དྲིལ་ཡིག་རྙིང་གི་བཤུས་ཡིག་ཕྱོགས་བསྒྲིགས»དེབ་བརྒྱད་པའི་ནང་གིP.T.0809རྟགས་ཅན་གྱི«ཚད་མའི་གཞུང་བཤད»ཅེས་པའི་ཡིག་ཚགས་དེ་ཆ་མི་ཚང་ཞིང་མཚན་བྱང་མི་གསལ་བས་ད་བར་གཞུང་གང་གི་དུམ་བུ་ཡིན་མིན་ངོས་བཟུང་མེད་པར་སྣང་ཡང་།དེ་ནི«སྡེ་བསྟན»སྡེ་ཚན་སེམས་ཙམ་དང་པོད་རྟགས<ཤི>ཅན་གྱི་ནང་དུ་བཞུགས་པའི་བློ་གྲོས་བརྟན་པའི«ཕུང་པོ་ལྔའི་རབ་ཏུ་བྱེད་པའི་འགྲེལ་པའི»དུམ་བུ་ཞིག་ཡིན་པ་གཞུང་དེ་གཉིས་ཡིག་ཕྲེང་རེ་རེ་བཞིན་ཐད་ཀར་བསྡུར་བས་ཤེས།འདི་ལ་མ་ཕྱི་བསྡུ་སྒྲིག་པས«ཚད་མའི་གཞུང་བཤད»ཅེས་པའི་མིང་བཏགས་ཀྱང་དོན་ལ་ཚད་གཞུང་ཞིག་མིན་ཞིང་།«སྡེ་བསྟན»ལྟར་སྡེ་ཚན་སོ་སོར་བགོས་པའི་དབང་དུ་བྱས་ན་སེམས་ཙམ་གྱི་གཞུང་གི་ཁོངས་སུ་གཏོགས་པ་ཡིན་ནོ།།...

རྩོམ་ཡིག་འདིར་བོན་གྱི་ཡིག་ཚང་གཏམ་ཤུལ་དགའ་ཐང་འབུམ་པ་ཆེ་ནས་གསར་དུ་རྙེད་པའི་བོན་གྱི་གནའ་དཔེ་བདམས་བསྒྲིགས་ཞེས་པ་དེའི་ནང་གི་གསེར་སྐྱེམས་ཀྱི་རབས་དཔྱད་གཞིར་བཟུང་སྟེ།བརྩམས་ཆོས་གང་དེའི་ནང་དོན་དང་།ཚིག་སྦྱོར་གྱི་ཁྱད་ཆོས།སྒྱུ་རྩལ་གྱི་མཚོན་ཐབས་བཅས་ལ་དཔྱད་པར་བརྒྱུད་ནས།ཡིག་ཚང་འདི་ལ་སྙན་ངག་མེ་ལོང་མ་དར་སྔོན་གྱི་བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་རྩོམ་རིག་གི་ཁྱད་ཆོས་ཆེ་བའི་ལྟ་ཚུལ་བཏོན་འདུག...

ཟླ2བའི་ཚེས24ཉིན་ནི་བོད་ལུགས་ཀྱི་རྒྱ་ལོའི་བཅོ་ལྔ་ཡིན་པ་དང་།ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་ཀན་ལྷོ་བོད་རིགས་རང་སྐྱོང་ཁུལ་བསང་ཆུ་རྫོང་གི“འཛམ་གླིང་གི་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་གླིང”ཞེས་འབོད་པའི་བླ་བྲང་དགོན་དུ་ལོ་རེའི་ཐེངས་གཅིག་གི་མེ་ཏོག་མཆོད་པ་བཤམས་པ་རེད།བཙུན་པ་ཚོས་བཟོས་པའི་མཛེས་སྡུག་གི་མེ་ཏོག་མཆོད་པས་བཙུན་པ་དང་མང་ཚོགས།རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་གི་ཡུལ་སྐོར་པའི་ཡིད་སེམས་དབང་མེད་དུ་བཀུག་པ་རེད།།...

རྩོམ་ཡིག་འདིར་གཙོ་བོ་མིའི་རིགས་རིག་པ་སྨྲ་བ་ལ་ཏེ་ཁོ་ལི་ཧྥུ-པུའུ་ལང(AlfredRadcliffe-Brown1881-1955)ལགས་ཀྱི་གྲུབ་ཚུལ་བྱེད་ནུས་རིང་ལུགས་ཀྱི་ཐབས་ལམ་གྱི་མཐོང་སྣེ་སྤྱད་དེ།བོད་ཀྱི་སྲོལ་རྒྱུན་ལུགས་སྲོལ་བོན་གྱི་ལོ་གཏོ་བཅའ་བའི་ལམ་ལུགས་ཀྱི་མིང་བརྡ་དང་བྱུང་རིམ།འཕེལ་འགྱུར།སྒྱུ་རྩལ།གྲུབ་ཆ།སྒྲོམ་གཞི།ཆོ་གའི་བྱེད་ནུས་དང་ཁྱད་ཆོས་སོགས་ལ་བརྟགས་ཤིང་དཔྱད་ནས་ལམ་ལུགས་འདི་ནི་མི་ཆོས་རིག་གནས་དང་ལྷ་ཆོས་རིག་གནས་ཟུང་གི་ཁྱད་ཆོས་ལྡན་པའི་བོད་མིའི་འཇིག་རྟེན་ལྟ་བ་དང་རིན་ཐང་ལྟ་བ་ལས་མངོན་པའི་ཆོས་ལུགས་བྱེད་སྒོ་ཞིག་གམ་ལུགས་སྲོལ་ཞིག་ཡིན་པ་གླེང་ཡོད།...

གསང་སྔགས་རྙིང་མའི་དགོན་སྡེ་སྤྱི་དང་།སྔགས་པའི་འདུས་སྡེ་མང་པོའི་ཚེས་བཅུའི་དུས་མཆོད་ཆེན་མོའམ་ཡང་ན་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་གལ་ཆེན་ཁ་ཤས་ཀྱི་མཇུག་ཏུ་ཚེས་བཅུའི་གར་འཆམ་ཆེན་མོ་འཁྲབ་པའི་སྲོལ་ཡོད།དེ་ནི་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་བྱེད་སྒོ་ཁོ་ན་ཙམ་མ་ཡིན་པར་ཕྱོགས་ཁ་དེའི་མི་སྐྱ་ཕོ་མོ་རྒན་གཞོན་ཐམས་ཅད་འདུས་ཏེ་གར་འཆམ་གྱི་འཆམ་སྣ་རེ་རེ་ལ་གཟིགས་ནས་མིག་གི་དགའ་སྟོན་ཆེན་པོ་དེ་མཇུག་སྒྲིལ་བའི་རྗེས་སུ་དགོང་དྲོའི་དུས་སུ་སྨོན་ལམ་འདེབས་པ་དང་།གཞོན་ནུ་ཕོ་མོ་མང་པོས་གླུ་དང་གླུ་དབྱངས་བླངས་ནས་དགའ་སྐྱིད་ལ་རོལ་བའི་དུས་སྟོན་ཞིག་ཡིན་པས་མང་ཚོགས་ཚང་མས་དགའ་བསུ་ཆེན་པོ་བྱེད་ཀྱིན་ཡོད།རྩོམ་ཡིག་འདིའི་ནང་དུ་རྙིང་མའི་ཚེས་བཅུའི་གར་འཆམ་ཆེན་མོའི་བྱུང་བ་དང་།འཆམ་སྣ།རྙིང་མའི་དགོན་ཆེན་དྲུག་ཏུ་ཇི་ལྟར་དར་ཚུལ་སོགས་ལ་ཡིག་ཚང་དང་ཡུལ་དངོས་རྟོག་ཞིབ་གཉིས་མགོ་སྦྲེལ་ཏེ་དཔྱད་པ་བཏང་འདུག...

«རྗེ་ཡབ་སྲས་གསུམ་གྱི་གསུང་འབུམ་དཔེ་བསྡུར་མ»ཞེས་བྱ་བ་འདི་ནི།“ལྔ་ཚན་བཅུ་གསུམ་པའི”རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་གཙོ་གནད་དཔེ་སྐྲུན་འཆར་འགོད་ལས་གཞིའི་གྲས་ཤིག་ཡིན་པ་དང་ སྙན་བཟང་པ་དགེ་འདུན་གྱིས་གཙོ་འགན་བཞེས་ཤིང་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས2019ལོའི་ཟླ10པར་དཔེ་སྐྲུན་འགྲེམ་སྤེལ་བྱས་པ་ཞིག་ཡིན།དེབ་སྤུས་ལེགས་དང་དེབ་དཀྱུས་མ་རིགས་གཉིས་ཡོད།དཔེ་བསྡུར་མ་འདིར་ཁྱོན་བསྡོམས་པོད46ཡོད་པ་དང་།དཀར་ཆག་ཟུར་བཀོད་པོད1གསར་དུ་བརྩམས་ཡོད།པར་ངོས་ཡིག་འབྲུ་ཁྱོན་བསྡོམས་ཁྲི2400ལྷག་ཡོད།...

ཐུབ་བསྟན་རྒྱ་གར་ནས་བོད་ལ་དར་པའི་བྱེ་བྲག་གི་དུས་མཚམས་དང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱབ་ཆོས་སྐོར་ལ་ལྟ་བའི་བཞེད་ཚུལ་སྣ་ཚོགས་པ་ཞིག་བྱུང་ནས་མི་ལོ་བཅུ་ཕྲག་གསུམ་བཞི་ཞིག་ཕྱིན་ཡོད་ཚོད་རེད་མོད།ཐུན་མོང་གིས་ཁས་འཆེ་རུང་ཞིང་ངེས་རྙེད་ཁུངས་བཙུན་དུ་གྱུར་པའི་ལྟ་བའི་བཞེད་ཚུལ་ཞིག་ཕལ་ཆེར་དུས་དེ་རིང་བར་དུ་བྱུང་མེད་པ་འདྲ།གནད་འདི་བོད་ཀྱི་ཆོས་ལུགས་དང་སྲིད་དོན།དཔལ་འབྱོར་སོགས་ཀྱི་བྱུང་རབས་དང་འབྲེལ་ཡོད་པར་མ་ཟད།སྟོད་ལྷ་རབས་ནས་སྨད་སིལ་ཆད་བར་གྱི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་སྤྱིའི་མཚམས་ཚིགས་འཇོག་ཚུལ་ལའང་རག་ཆེས་ཆེར་ལས་ཡོད་པར་སྣང་།དེ་འདྲའི་དགོས་དབང་ཁྱད་པར་བ་ལ་དམིགས་ནས།དཔྱད་རྩོམ་འདིས་གོ་རིག་མཐོང་གསུམ་དུ་གྱུར་པའི་དཔྱད་འབྲས་ཁག་ཅིག་ཕྱོགས་སྔར་བཟུང་སྟེ།ཆོས་ལུགས་རིག་པ་དང་སྤྱི་ཚོགས་རིག་པ་སོགས་རིག་སྒོ་གསར་པའི་དཔྱོད་འཇུག་གི་ཐབས་ལམ་ཉེ་བར་སྤྱད་ནས།རྒྱ་གར་ཐུབ་བསྟན་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐབས་སུ་ཕྱི་རྐྱེན་དང་ནང་རྐྱེན་གཉི་གའི་དགོས་དབང་ལ་བརྟེན་ནས་བོད་ལ་ཆིབས་སྒྱུར་གནང་བ་ཡིན་པ་ལས་ཁྲི་སྲོང་བཙན་གྱི་སྐབས་སུ་བྱུང་བ་མ་ཡིན་པར་རྗེས་དཔྱོད་ཀྱི་རྟོག་པ་རྒྱས་བསྡུས་རན་པ་ཞིག་སྤྲོས་འདུག...

དུས་རབས་བཅོ་བརྒྱད་པའི་ནང་ཀུན་གྲོལ་འཇའ་མཚོན་སྙིང་པོས་བོན་གྱི་བསྟན་བཅོས་ཀྱི་མཚན་བྱང་རྣམས་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་བསྡུས་ཤིང་།བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་གི་བོན་པོའི་བཀའ་འགྱུར་གྱི་དཀར་ཆག་ཐོག་མར་བསྒྲིགས་པ་ནས་བཟུང་བཀའ་འགྱུར་གྱི་དཔེ་གཞི་མི་འདྲ་བ་དག་རིམ་པར་བྱུང་བ་དང་།ཕྱིས་ཀྱི་དུས་རབས་བཅུ་དགུ་པའི་དུས་དཀྱིལ་ཙམ་ནས་བཀའ་བརྟེན་ལ་དབྱེ་བ་མཛད་པའི་སྦྱོར་བ་ལག་ལེན་དུ་བསྟར་རྗེས།དཔེ་ཚོགས་དེ་གཉིས་དང་འབྲེལ་བའི་དཀར་ཆག་གི་བརྩམས་ཆོས་ཀྱང་དུ་མ་བྱུང་ཡོད།རྩོམ་དུ་གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཀའ་འགྱུར་དང་བརྟེན་འགྱུར་གྱི་དཔེ་གཞི་རྣམས་ངོ་སྤྲོད་རགས་བསྡུས་སུ་བྱས་པ་བརྒྱུད།ད་སྔའི་ཡན་ལ་རྒྱལ་ཁབ་ཕྱི་ནང་གི་མཁས་པས་དཔེ་ཚོགས་དེ་གཉིས་ལ་ཆེད་དམིགས་སུ་བསྒྲིགས་པའི་དཀར་ཆག་གི་བྱུང་བ་དང་ཁྱད་ཆོས་སོགས་གླེང་བ་དང་།དཔེ་ཚོགས་ལ་དཀར་ཆག་རྒྱས་ཙམ་ཞིག་མེད་ཚེ་ནང་དོན་གང་དང་ཅི་བཞུགས་བློས་དཔོགས་དཀའ་ཞིང་།མཚན་བྱང་ཁོ་ན་ཙམ་སྣང་བས་སྐབས་དོན་གང་གི་མཚམས་སུ་འཚོལ་དགོས་པའང་ངེས་དཀའ་བའི་དངོས་ཡོད་གནས་ཚུལ་ལ་གཞིགས་ཏེ།རྩོམ་པ་པོས«གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བཀའ་འགྱུར་ཨ་གཡུང་དཔེ་གཞིའི་དཀར་ཆག་ངོ་མཚར་སྣང་བ་འབུམ་ལྡན»དང«གཡུང་དྲུང་བོན་གྱི་བརྟེན་འགྱུར་ཆེན་མོའི་དཀར་ཆག་ངོ་མཚར་སྣང་བ་སྟོང་ལྡན»ཞེས་པའི་དཀར་ཆག་གི་དེབ་གཉིས་གསར་དུ་བསྒྲིགས་པའི་སྒྲིག་སྟངས་ཀྱི་ཁྱད་ཆོས་དང་དེ་འབྲེལ་གྱི་གནད་དོན་སོགས་བརྗོད་ཡོད།...